مطالعه زيست‌ جغرافياي جمعيت‌هاي Reticulitermes sp. near lucifugus در ايران

Zoogeographical study of Reticulitermes sp. near lucifugus (Isoptera: Rhinotermitidae) in Iran

خانواده Rhinotermitidae كه موریانه‌های چوب مرطوب نامیده می‌شوند، درتمام مناطق جغرافیای حیاتی جهان زندگی می‌كنند. از این خانواده جنسReticulitermes  منحصراً در مناطق نیمكره شمالی انتشار دارد. زیستگاه گونه‌های این جنس به‌طور‌كلی در مناطق معتدل واقع شده و دامنه انتشار آنها بطرف شمال 1000 كیلومتر بیشتر از سایر جنس‌های موریانه می‌باشد. بررسی زیست‌جغرافیای گونه‌های جنس Reticulitermes در كشورهای همسایه ایران نشان داده است كه این جنس در كشورهای افغانستان، تركمنستان و پاكستان و همچنین در شبه جزیره عربستان انتشار ندارد ولی گونه Reticulitermes clypeatus از عراق و R. lucifugus از تركیه و جمهوری آذربایجان گزارش شده‌اند. در رابطه با زیست‌جغرافیای جنس Reticulitermes در ایران تاكنون مطالعه‌ای انجام نشده است. در این بررسی جمع‌آوری طبقات مختلف نمونه‌های Reticulitermes sp. near lucifugus از نقاط مختلف ایران، بویژه مناطق شمال غربی، غرب و مناطق مركزی انجام گرفت. در نمونه‌برداری‌ها سعی گردید تا طبقه سرباز كه در تعیین نام علمی اهمیت زیادی دارد، جمع‌آوری شود. سپس با استفاده از دستگاه GPS مشخصات جغرافیایی مكان‌های نمونه برداری تعیین گردید. بررسی‌های انجام شده نشان داد كه جمعیت‌های Reticulitermes sp. near lucifugus  در ایران 3 تیپ زیستگاه را انتخاب می‌كنند. الف- میكروزیستگاه‌های معتدل مرطوب: در این زیستگاه‌ها میكروكلیماهایی توسط درختستان‌هایی كه در داخل یا اطراف آنها آب جریان دارد بوجود می‌آید در حقیقت شرایط كلیمایی معتدل مرطوب دارند، مانند میكروزیستگاه‌هایی كه در دامنه كوه‌های شمال روستاهای طرق (شهرستان نطنز)، سانسیز (طارم علیا)، عمارت (شهرستان درود)، سفید كوه (بین خرم‌آباد و الشتر) و حومه شهرستان های شهركرد و لردكان وجود دارند . ب- زیستگاه مدیترانه‌ای: از مهمترین ویژگی‌های این نوع زیستگاه بالا بودن ضریب خشكی (20 تا 25) و پایین بودن حداقل‌های سردترین ماه سال (10- تا 5+ درجه سانتی‌گراد) می‌باشد، مانند زیستگاه‌های موجود در كلیبر و خدا آفرین. ج- زیستگاه نیمه‌خشك سرد: در این زیستگاه ضریب خشكی 10 تا 20 می‌باشد. از مناطق جمع‌آوری، زنجان و بابا سرخه (بیجار) این تیپ زیستگاه را دارا می‌باشند. همچنین بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد كه جمعیت های Reticulitermes sp. near lucifugus در ایران در محدوده 46 درجه تا 51 درجه طول شمالی و 31 درجه تا 39 درجه عرض شمالی و به‌طوركلی در ارتفاعات 1300 تا 2600 متر ارتفاع از سطح دریا زندگی می‌كنند.    

Family Rhinotermitidae, so-called damp-wood termites, occur in all zoogeographical regions. Of this family, genus Reticulitermes Holmgren is recorded only from Holarctic region. Habitats of Reticulitermes species locate mainly in temperate regions and its range of distribution toward the north is 1000 kilometer higher than the other members of the genus Rhinotermitidae. There are no records of Reticulitermes in Afghanistan, Turkmenistan, Pakistan and Arabian Peninsula. R. clypeatus Lash. and R. lucifugus (Rossi) has been recorded from Iraq and Turkey, Republic of Azerbaijan, respectively. The geographical distribution of Reticulitermes has not yet been studied in Iran. In order to study zoogeography of Reticulitermes sp. near lucifugus populations, different parts of Iran were visited and in these circumstances castes of termite, particularly soldiers were collected. Geographical characterization of sampling sites was identified using GPS. Results suggest that populations of Recticulitermes sp. near lucifugus occupy 3 types of habitats: I. Temperate microclimates, such as Targh (Natanz), Sansis (Tarom-e olia), Emarat (Doroud), Sefid Koh (Between Khoram abad and Alashtar) and suburbs of Shahr-e-Kord and Lordekan. II. Mediterranean habitats, such as Kaleibar and Khodaafrin region (Northwest of Iran). III. Cold semiarid habitats, such as Zanjan and Baba-Sorkhe (Bijar). Also, results indicate that populations of Reticulitermes sp. near lucifugus in Iran are restricted in 46˚E to 51˚E and 31˚N to 39˚N, and between 1300m and 2600m above sea level.