تحليل نقش الگوهاي سفر در ساختاريابي فضايي مناطق كلان شهري: مورد مطالعاتي منطقه كلان شهري تهران

Analysis of the Role of Trip Patterns on Spatial Structure of Tehran Metropolitan Region

در دهه‌های اخیر الگوهای رشد و توسعه مناطق كلانشهری دستخوش تغییرات زیادی شده است. این تغییرات در حال ایجاد فضاهایی هستند كه به طور فزاینده‌ای ناپیوسته، پراكنده و چند پاره بوده و بر نحوه جابه‌جایی‌های افراد و جریان سفر آن‌ها بسیار مؤثر است. در این میان چگونگی وقوع الگوهای سفر برای انواع مختلف فعالیت‌های انسانی نقش عمده‌ای در ساختاریابی فضایی مناطق كلانشهری دارند. در این مقاله با بهره‌گیری از روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از ابزار تحلیل شبكه به تحلیل نقش الگوهای سفر در ساختاریابی فضایی منطقه كلانشهری تهران در مقاطع زمانی 1375 و 1385 پرداخته شده است تا با فهم ساختار فضایی منطقه بتوان به ارائه راهكارهایی برای توسعه آتی و بهبود عملكردهای اقتصادی، اجتماعی و آمایش منطقه كلان شهری پرداخت. نتایج یافته ها نشان می‌دهد كه الگوی غالب جریان‌های سفر در منطقه كلانشهری تهران به صورت متمركز بوده و عدم توزیع متناسب جمعیت و خدمات در سطح منطقه، نظام شبكه‌ای نامتعادلی را رقم زده و نوعی واگرایی و عدم یكپارچگی در منطقه را بوجود آورده است. اما با توجه به تحلیل‌های مرتبط با شبكه از جمله آنتروپی، می توان شواهدی از شكل گیری الگوی چندمركزی در منطقه را بدست آورد. بنابراین، لازم است نظامی تعریف شود كه از نظر ویژگی‌های توپوگرافی، توپولوژیكی و عملكرد شبكه و همچنین از نظر توزیع متناسب جمعیت و خدمات در سطح منطقه هماهنگی و یكپارچگی فضایی و عملكردی لازم را ایجاد كند. به این ترتیب كه زمینه‌های اقتصادی مكمل مراكز مسلط ایجاد شده؛ تا از آن طریق ظرفیت‌های شكل‌گیری نظام چندمركزی شناسایی شده در محدوده بالفعل شود. در گرو چنین ساختاری می‌توان شاهد انسجام فضایی-عملكردی در سطح منطقه و همچنین توسعه یكپارچه و متعادل فضایی بود.

The pattern of metropolitan development in recent decades has been undergoing many changes. These changes are creating spaces that are increasingly discontinuous, dispersed and fragmented spaces, which is also very effective on peopleʹs mobility patterns.So different kind of trip patterns forms in metropolitan areas that can enhances centers of spatial structure.This research investigates the spatial structure analysis of Tehran metropolitan area according to data related to the trip flows during 1375 and 1385, by utilization of descriptive-analytical method and using tools of network analysis, along with the identification and explanation of indexes related to specifications of mobility and trip patterns. The result of analysis shows that the base pattern of trip flows in Tehran metropolitan area has formed intensively and radial towards dominant centers of Tehran and Karaj. According to the specifications of commuting and mobility, Spatial structure pattern in Tehran metropolitan area shows the centralized form, that due to network-related analysis of Entropy, it is in the early stages of moving towards becoming a Polycentric form. So as a result, Tehran and Karaj act in the level of centers and the other cities are placed in the network, as a identified areas with their internal interactions and also their relations with the centers. In this way, it should be trying to consider some criteria such as the implementation of related programs regard to polycentricism, strengthening of the cities in the framework of the formation of homogeneous regions, management of travel demand and elimination of unnecessary trips and strengthening the interaction between other cities in the metropolitan region. Under these situations, it can be resulted that the region moves towards more convergence and poly-centricity.