جامعه اسلامي ايراني از منظر مستشرقان انگليسي عصر قاجار با تاكيد بر سفرنامه ها

سفرنامه هاي خارجي غالباً توسط ماموران سياسي و مبلغان مذهبي مسيحي تدوين گرديده كه البته منافع، انديشه ها و مقاصد سياسي ـ مذهبي خاص خود و دولت هاي متبوعشان را در تصويربرداري از شرايط اجتماعي جامعه اسلامي و در راس آن جامعه ايراني در سده هاي اخير دخالت داده اند. مستشرقان انگليسي از اين جمله اند كه جانب دارانه، همراه با تعصب، و توجيه استيلاي خود بر جهان اسلام، به نگارش سفرنامه هايي در اين خصوص مبادرت ورزيده اند. اين پژوهش درصدد پاسخ به اين سوال اساسي است كه مستشرقان انگليسي چه تصويري از جامعه اسلامي و در راس آن، ايران عصر قاجار در سفرنامه هايشان ارائه كرده اند؟ يافته هاي پژوهش ضمن اثبات فرضيه مطرح شده، بيانگر اين واقعيت است كه نداشتن شناخت واقعي از مذهب و اجتماع اسلامي ـ ايراني از يك سو، و نيز بينش استعماري ـ استثماري انگليسي ها از ديگر سو، موجب گرديده آنان گزارشي همراه با تحقير نسبت به فرهنگ و اجتماع ميهنمان در اين دوره و در ابعاد گوناگون در منابع سفرنامه هايشان انعكاس دهند كه البته با واقعيات تاريخي مغاير است. جوامع اسلامي به شكلي توهين آميز، منحط، كهنه، خرافاتي، جاهل، اهل افراط و تفريط، دو فضايي، دروغگو، متملق و در يك عبارت، فلاكت زده و عقب مانده در اخلاقيات، آداب و رسوم، و اعتقادات مذهبي معرفي گرديده اند. در اين ميان، نگاه بخشي ـ سطحي و در عين حال، تعميم يك رذيلت اخلاقي به كل جامعه ايراني نيز از نكاتي است كه نگاه بي طرفانه و منصفانه آنان را با ترديد جدي مواجه مي سازد. مستشرقان انگليس برخلاف ديگر اروپاييان، كه به زيبايي ها و جذابيت هاي دنياي اسلام نيز توجه نشان داده اند، غالباً نگاه يك سويه را در اين زمينه تبليغ كرده و از ذكر وجوه مثبت زندگي و فرهنگ مردم آن استنكاف ورزيده اند.