نقدي بر گزارشي انتقادي از رساله «حشر الاشيا» ملاصدرا

A Critique of a Critical Report on Mulla Sadra’s al-Hashr al-‘ashya’ Treatise

معاد [جسماني] يكي از اصول و ضروريات دين اسلام است و همه مسلمانان طبق نص صريح آياتي كه در كتاب آسماني آمده به روز رستاخيز ايمان دارند. از اين ميان حكماي اسلامي كوشش كرده‌اند اين اصل اعتقادي را با دلايل فلسفي نيز اثبات كنند. گرچه برخي از آنان مانند ابن‌سينا از اثبات جسمانيت معاد اظهار ناتواني كرده‌اند ولي ملاصدرا با استفاده از مباني و اصول فلسفي حكمت متعاليه ـ مانند اصالت وجود، حركت جوهري و تجرد خيال و ... ـ آنرا مدلّل نموده است. ملاصدرا نظريه خود درباره معاد جسماني را علاوه بر اينكه در آثار مبسوط خود بيان كرده، يك رساله تك نگاره‌يي نيز تحت عنوان «حشر الاشيا » در اينباره تاليف نموده است. مصحح محترم اين رساله برخي از اظهارات ملاصدرا را مورد مناقشه قرار داده كه بنظر بنده بدور از تحقيق است و اين مناقشات، در مقاله‌ حاضر مورد نقد قرار گرفته است.

Corporeal resurrection is one of the necessary principles of Islam, and all Muslims, based on the explicit text of Qur’anic verses, believe in the Day of Resurrection. Accordingly, Islamic philosophers have tried to demonstrate this religious principle by means of philosophical reasons. Some of them, such as Ibn Sina, have expressed their failure in demonstrating the corporeality of resurrection. However, Mulla Sadra has accomplished this task drawing on the principles of the Transcendent Philosophy, such as the principiality of existence, the trans-substantial motion, and the immateriality of imagination. He has explained his theory of corporeal resurrection not only in his various books but also in an independent treatise entitled al-Hashr al-‘ashya’, which is specifically on this theme. The esteemed corrector of this treatise has questioned some of Mulla Sadra’s statements, which the writer of this paper finds unfounded. Here, he has critically examined these conflicts.