جلوه‌هاي جبر و اختيار در لزوميات معرّي و مثنوي مولوي

Determinism and Free Will in Maarri and Molana’s poety

جبر و اختيار از ديرپاترين و مناقشه انگيزترين مسايلي است كه همواره مورد بحث و جدال متكلمان و انديشمندان اسلامي بوده است. از جمله اين متفكران در ادب عربي ابوالعلا معرّي شاعر و فيلسوف بنام سده چهارم و پنجم هجري است كه انديشه هاي خود را پيرامون قضا و قدر و سرنوشت آدمي در ديوان «لزوميات» كه حاصل نزديك به نيم قرن عزلت شاعر است گرد آورده است. در ادب فارسي نيز مولوي شاعر و عارف نام آور سده هفتم هجري در «مثنوي» از جبر و اختيار و مسايل مربوط به آن سخن گفته است. نوشتار حاضر بر آن است كه در چشم اندازي تطبيقي به بررسي هم‌گوني ها و ناهمگوني هاي ديدگاه اين دو شاعر نامي به مساله جبر و اختيار در ديوان هاي «لزوميات» و «مثنوي» بپردازد. روش پژوهش كتابخانه اي است و داده ها با روش تحليل محتوا بررسي و تحليل شده است.

Determinism and free will are the most ancient and conflicting issues which have always been the discussion issue amongst discourse analytics and Islamic scholars. One of these scholars is Abol Ala Maarri – fourth and fifth century – Arabic philosopher and poet who has gathered his ideas and thoughts about human destiny and fortune in his book called “Lozumiyat”. In the Persian literature also Molana – the seventh century poet and theologist – has talked about determinism and free will in his “Mathnavi” as well. The present article attempts to have a comparative look at this issue and study similarities and differentiates of determinism and free will in these two poets’ poems. The research method is librarian and the data has been done in analytical method.