دشواره تعريف «جنس» و «نوع اضافي»، و ديگر مفاهيم متضايف: ارسطو، فرفوريوس، فارابي، ابن سينا

دور و تعريف به مساوي ازجمله مغالطه هاي منطق تعريف در دستگاه ارسطويي اند. با وجود اين، شگفتي آور است كه اين هر دو مغالطه را در تعريف هاي سنتيِ «جنس» و «نوع اضافي» مي توان ديد؛ و حتي برخي از عبارت هاي ارسطو آشكارا بيان گر آن هستند كه وي تعريف دوري را نه تنها براي «جنس» و «نوع اضافي»، كه براي همه ٔ متضايفان روا مي شمارد. فرفوريوس در اين زمينه ها يك سره پيرو ارسطو است و ايساگوگه ٔ او چيزي جز بازگفت اين نكته ها را ندارد. فارابي در تعريف هاي پيشنهادي خويش اين مغالطه ها را مي پيرايد و از اين رهگذر زمينه را براي ابن سينا فراهم مي كند. ابن سينا با اشارت هاي فارابي همه ٔ اين دشواره ها و مغالطه ها را بازمي شناسد و براي گشودن و زدودن آن ها، چه در تعريف جنس و نوع اضافي، بهسان ويژه، و چه در تعريف متضايفان، به سان كلي، راه كارهايي نوپديد و هوشمندانه پيش مي نهد. برپايه ٔ راه كار او براي رهاسازي تعريف متضايفان از مغالطه هاي دور و تعريف به مساوي بايد (1) متضايفان را از اضافه برهنه كرد، (2) علت تضايف را ذكر كرد، (3) با افزودن قيد «از آن روي كه چنين است» تعريف را به متضايف مطمح نظر مختص كرد. جستار پيش رو با روشن داشت و تبيين اين نكته ها بخشي از روند دگرديسي مدخل فرفوريوس در منطق اسلامي و، از اين رهگذر، گوشه اي از تاريخ منطق اسلامي را روشن مي كند.