نسبت هاي چهارگانه در بوته نقد

رهيافت منطق دانان مسلمان در باب تحليل نسبت، قواعد مربوط به آن و نيز كاربرد نسبت ها در يك سطح نبوده است. آنان نسبت بين دو مفهوم (مفهوماً و مصداقاً) را به نحو مدون مورد بحث قرار داده اند، اما در بحث از قواعد و خواص استنتاجي مربوط به نسبت به طور پراكنده سخن گفته اند، به گونه اي كه به تمايز خواص مختلف نسبت توجه نداشته اند. ازاين رو منطق دانان در تبيين و تحليل منطق ارسطويي دچار ناسازگاري بنيادين شده و قواعد مربوط به نسبت عملاً بخشي از منطق ارسطويي نيست؛ بر اين اساس دريافت مستقيم آراء و نظريات آنها در اين باره ممكن نيست. در عين حال توجه منطق دانان مسلمان متاخر، به مصاديق و افراد كلي در راستاي پايه ريزي منطق مجموعه ها بود و اين همانندي بين نظريه نسب و نظريه مجموعه ها، از تعريف نسبت ها نزد آنان پيداست. پرداختن به نسبت هاي چهارگانه از سوي منطق دانان سنتي، و موفقيت و بالندگي اين نظريه با اصطلاحات جديد آن نزد منطق دانان متاخر، مي تواند دليل نقضي بر اين پندار نادرست باشد كه آنها هيچ گونه برخوردي با منطق نسب نداشته اند؛ يعني اگرچه منطق سنتي، بر محمولات تك موضعي مبتني است و درصدد است همه نسب را به مفاهيم برگرداند، اما در مباحثي مثل نسب اربعه به عنوان مدخل منطق مجموعه ها به نوعي با مساله نسب روبرو بوده اند، البته بدون ترديد هيچ بحث مدوني تحت عنوان منطق نسب نزد ارسطو و منطق دانان پيرو او وجود ندارد.