از خيال شناسي ابن عربي تا معرفت شناسي صدرايي

ابن عربي و ملا صدرا خيال را در معاني مختلفي به كار برده اند كه خيال منفصل و متصل، از شايع ترين موارد كاربرد آن است. ساير كاربردها عبارت است از خيال، «نامي براي ما سوي الله»، «هريك از موجودات»، «مرتبه اي در صقع ربوبي»، «نفس»، «يكي از قواي نفس» و «مرتبه اي از مراتب تكاملي نفس». در ايــن مقاله كه با عنايت به سه معناي اخيرشكل گرفته است، كوشش مي شود تا تصويري از كاركردهاي خيال در نفس شناسي و پس از آن در معرفت شناسي صدرا ترسيم شود. بدين ترتيب كه يك بار از خيال شناسي تا نفس شناسي و سپس از آن تا معرفت شناسي حركت مي كنيم و بار دوم راه خيال شناسي را به طور مستقيم تا معرفت شناسي تعقيب مي كنيم. با اين بيان، خلاقيت نفس و حركت جوهري آن كه متاثر از حوزه خيال هستند خود پيامدهايي در باب معرفت شناسي دارند كه از آن جمله است: رابطه صدوري نفس و صورت هاي ادراكي و حل اشكالات وجود ذهني. به علاوه خلاقيت نفس در باب تعليم و تربيت نقش برجسته اي ايفا مي كند. تغيير در ملاك كليت و جزئيت، علم به ماديات، اثبات و حل اشكالات وجود ذهني و علم حضوري از جمله ثمرات تجرد مثالي در حوزه معرفت شناسي است. البته در تمامي اين مباحث، توجه خاص نگارنده بر روشن نمودن تاثير عرفان ابن عربي بر حكمت صدرايي است.