بررسي تطبيقي كاربرد آينه در آثار عين‌القضات همداني و مولوي

Function of Mirror in the Works of Mawlavi and Ayn al-Quzat Hamadani: A Comparative Study

آینه در میان آثار عارفان مسلمان نمودی فراوان داشته است. براساس مستندات تاریخی، سابقه استفاده نمادین از آینه، در تبیین مسأله توحید عرفانی، به حضرت علی بن موسی الرضا(ع) می‌رسد. این واژه درآراء و متون منظوم و منثور عرفای اسلامی، برای بیان تجلّی و ظهور حضرت حقّ و توضیح مسأله مهم وحدت وجود به كار رفته است. آینه به عنوان یك نماد عرفانی، در آثار عین‌القضات همدانی و مولوی نیز بسیار مورد توجّه واقع شده است. به‌طور كلی می‌توان كاربرد آینه در آثار این دو عارف را، در سه بخش وجود‌شناسی عرفانی، جهان‌شناسی عرفانی و انسان‌شناسی عرفانی، تحلیل و بررسی كرد. توجه عین‌القضات به آینه، بیشتر برای بیان ناتوانی عقل درشناخت حقّ، وابستگی اشیاء به حقّ، جایگاه انسان كامل و صفت آینگی انسان است؛ اما مولوی به نحو بسیار گسترده‌تری از این مفهوم، بهره برده و نحوه بیان متفاوتی نیز نسبت به عین‌القضات داشته است. او علاوه بر تأكید بر نقش انسان كامل و آینگی او، به مباحثی درحوزه عرفان نظری از اسماء و صفات حق، وحدت وجود و تجلی حقّ در اشیاء، به عوالم وجود نیز اشاره كرده است و از نور و رنگ نیز سخن گفته است كه مرتبط با نماد آینه است.

In the works of Muslim mystics, mirror has a wide presence. According to historical documents, mirror has been used symbolically by Imam Alī ibn Mūsā al-Rezā, for first time to explain mystical monotheism. In prose and verse works of Muslim mystics, it is used for explanation of manifestation and presence of God and pantheism. As a mystical symbol, mirror is highly noticed in the works of Mawlavi (Rumi) and Ayn al-Quzat Hamadani. The application of mirror in these works can be analyzed in three stages: mystical ontology, mystical cosmology and mystical anthropology. Ayn al-Quzat uses the metaphor of mirror to express the inability of human reason in understanding God, the role of perfect man and being mirror-like in reflecting the reality, but Rumi uses the metaphor widely and has a different expression. He emphasizes on the role of perfect man and being mirror-like, refers to the mystical issues such as Divine names and attributes, pantheism and manifestation of God, and speaks about light and color which are related to symbol of  mirror.