عينيت و واقع نمايي گزاره ها در فلسفه عملي كانت و ملاصدرا

Objectivity and Representativeness of Propositions in the Practical Philosophies of Kant and Mulla Sadra

كانت فيلسوف مدرنيته بر اين باور است كه ساماندهي زندگي اخلاقي انسان منوط بر آن است كه نظام اخلاقي طراحي گردد كه دستورات آن بر خرد عام و همگاني مبتني باشد تا از هرگونه شايبه غرايز و اميال شخصي كه گريبانگير نظامهاي اخلاقي زمانه اوست، بدور باشد. تنها گزاره‌يي كه از اين ويژگي برخوردار است، گزاره تنجيزي است. حال مسيله اين است كه او عينيت و واقع‌نمايي اين گزاره را چگونه توجيه ميكند؟ در فلسفه اسلامي ملاصدرا چگونه به اين مسيله پاسخ داده شده است؟ كانت در نقد خرد عملي امر تنجيزي را برگرفته از قانون اخلاق ميداند و تلاش ميكند آن را با تكيه بر عقل عملي و فرضيه آزادي توجيه نمايد. گرچه مباحث كانت در فلسفه اخلاق بگونه‌يي پيش ميرود كه نومنها و بخصوص آزادي اثبات ميگردد، اما او آنها را اصول موضوعه ميداند. اين بدانمعناست كه واقعيت عقل عملي و آزادي فقط امكان عملي‌بودن تجربه اخلاقي و ديگر حوزه هاي عملي را توجيه ميكند. بعبارت ديگر، اذعان به واقعيت عقل و آزادي تنها براساس باور و ايمان است؛ در نتيجه گزاره هاي اخلاقي عقلاني هستند اما شناختني نيستند. در فلسفه متعاليه ملاصدرا گزاره هاي عملي در حوزه فردي و اجتماعي براساس عقل عملي و با توجه به ارتباط آن با عقل نظري شكل ميگيرند. بعلاوه، هر دو ساحت نظر و عمل از صُقع و باطن نفس نشيت يافته و با علم حضوري شناخته ميشوند. در نتيجه، تمام دريافتهاي نفساني و عقلاني با حقيقت خير و مراتب آن بعنوان امر وجودي مرتبطتند. بدين ترتيب عينيت و واقعيت اين گزاره ها نه براساس اصول موضوعه بلكه با تكيه به امكان شناخت حضوري از عالم نفس الامر توجيه ميگردند. در نوشتار حاضر تلاش ميگردد با روش تطبيقي و از طريق تحليل مباني فلسفي كانت و ملاصدرا واقعيت و عينيت گزاره ها در فلسفه عملي به بحث گذاشته شود تا از اين طريق، برجستگي مباني فلسفه متعاليه آشكار گردد.

Kant, the modern philosopher, believes that the development of Man’s moral life depends on designing a moral system the principles of which are based on reason and objectivity. In this way, it would be free from any kind of subjectivity and personal bias, which damaged the moral system of his period. The only proposition which enjoys these features is the categorical imperative. Now, the problem is how Kant justifies the objectivity and truth of this imperative. Another question is how this problem is answered in Mulla Sadra’s Islamic philosophy. In his Critique of Practical Reason, Kant maintains that practical matters are rooted in the moral law and tries to justify them by resorting to practical reason and the notion of freedom. Although Kant’s discussions in the field of philosophy of ethics proceed in a way to demonstrate nomena and, particularly, freedom, he considers them to be among axioms. This means that the reality of practical reason and freedom only justify the practical possibility of moral experience and other practical fields. In other words, admitting the reality of the intellect and freedom is merely based on belief and faith, consequently, moral propositions are rational rather than cognitional. In Mulla Sadra’s Transcendent Philosophy, practical propositions in individual and social fields are developed based on practical reason while attending to its relationship with theoretical reason. Moreover, the realms of both theory and practice stem from the innermost of the soul and are known through presential knowledge. As a result, all mental and rational perceptions are related to the truth of the good and its grades as an ontological affair. In this way, the objectivity and truth of these propositions are justified not based on certain axioms but by resorting to the possibility of the presential knowledge of the world of fact-itself. In this paper, the writer has tried to discuss the truth and objectivity of propositions in practical philosophy through employing a comparative method and the analysis of the philosophical principles of Kant and Mulla Sadra in order to highlight the importance of the principles of the Transcendent Philosophy.