تاثير شرايط اقليمي بر بازده و كيفيت اسانس Ziziphora clinopodioides subsp. rigida (Boiss.) Rech.f. در رويشگاه‌هاي مختلف استان همدان

The effects of ecological factors on essential oil yield and composition of Ziziphora clinopodioides lam.Subsp.rigida(Boiss) Rech.f.

يكي از گياهان معطر و دارويي خانواده لابياته در ايران Ziziphora clinopodioides Lam (كاكوتي كوهي) است. اسانس اين گونه حاوي پولگون است و از آن به‌عنوان آرام‌بخش، مقوي معده، درمان سرماخوردگي، افسردگي، اسهال، سرفه، ميگرن، تب و به‌عنوان ضدعفوني كننده استفاده مي‌شود. اين تحقيق با هدف شناسايي رويشگاه‌هاي گونه دارويي Ziziphora clinopodioides Lam در استان همدان و بررسي تاثير شرايط رويشگاهي روي كميت و كيفيت ماده موثره گونه فوق در اين استان بعمل آمد. نمونه‌برداري از 11 منطقه رويشي اين گياه در استان همدان انجام گرديد. از هر رويشگاه اندام‌هاي هوايي گياه مورد نظر در مرحله گلدهي كامل جمع‌آوري شد. براي مقايسه بازده اسانس نمونه‌هاي مختلف، از آزمون دانكن استفاده شد. تركيبات تشكيل‌دهنده همه اسانس‌ها با استفاده از دستگاه‌هايGC و GC/MS مورد تجزيه و شناسايي قرار گرفتند. مقايسات نشان داد كه ميانگين‌ اسانس‌ها در سه مرتبه اسانس‌گيري در سطح 01/0 و 05/0 = ? به طور معني‌داري با هم تفاوت دارند. با مقايسه ميانگين اسانس‌ها مشخص شد كه بيشترين بازده اسانس با ميانگين 08/1% مربوط به استان همدان، شهرستان ملاير، منطقه حفاظت شده لشگردر و كمترين بازده اسانس با ميانگين 31/0% مربوط به استان همدان، شهرستان رزن، و منطقه گرمك مي‌باشد. آناليز GCو GC/MS منجر به شناسايي 26 تركيب در اسانس‌ها گرديد. شناسايي تركيب‌هاي موجود در اسانس‌ها نشان داد كه ميزان تركيب‌هاي عمده اسانس (پولگون و 8،1-سينيول) و ساير تركيب‌ها در نمونه‌هاي مختلف متفاوت است كه نشان‌دهنده تاثير شرايط رويشگاهي بر كيفيت اسانس است.

Ziziphora clinopodioides is one of the aromatic and medicinal plants belong to Labiatea family. The essential oil of this plant contains pulegone with many medicinal properties. The aim of this study was identification of natural habitats of Z. clinopodioides In Hamedan province and effects of ecological factors on it’s essential oil content and composition. So the aerial parts of Z. clinopodioides were collected from 11 localities at flowering stage and dried in shade and room temperature. Some ecological factors like geographical characters, height, slope percent and other plant species were determined. The soil of each collection site from 30 Cm depth was also analyzed. The plant materials were subjected to hydro-distillation for extraction their essential oils in three replications. The oil yields were calculated based on dry weight. The chemical constituents of essential oils were identified by using GC and GC/MS. The results showed that oil yields have significant difference at % and 5% levels. The highest oil yield was observed for Z7 and the lowest for Z11. Twenty six components were identified in the oils that the percentage of main compounds, pulegone and 1,8-cineole, was different in samples from different localities that showed the effect of ecological factors.