بررسي اجزاي شيميايي روغن اسانسي ميوه چهار جمعيت خودروي گلپر گرگاني (Heracleum gorganicum Rech. f.) ايران

Essential oil Composition of Heracleum gorganicum Rech. f. from Four Wild Populations Growing in Iran

گلپر گرگاني (Heracleum gorganicum Rech. f.) يكي از گونه هاي دارويي تيره چتريان (Apiaceae) مي باشد كه در مناطق كوهستاني شمال ايران به صورت خودرو رويش دارد. به منظور بررسي مقدار و تركيب شيميايي روغن اسانسي جمعيت هاي مختلف اين گونه، ميوه هاي رسيده چهار جمعيت از استان هاي گلستان، گيلان و البرز جمع آوري شدند. ابتدا اسانس ميوه ها به روش تقطير با آب استخراج و سپس اجزاي شيميايي آن ها به روش هاي گازكروماتوگرافي(GC) و گازكروماتوگرافي-طيف سنجي جرمي(GC-MS) شناسايي شدند. محتواي اسانس ميوه هاي مورد مطالعه در محدوده 8/2% تا 8/4% (درصد وزني-وزني) برآورد شدند. تعداد 35 تركيب در تمامي نمونه ها شناسايي شدند كه مجموع مقادير آن ها از 47/93% تا 85/96% كل اسانس هر يك از نمونه ها متغير بود. دو تركيب هگزيل بوتيرات و اكتيل استات مهم ترين اجزاي اسانس ميوه هاي مورد مطالعه بودند. اسانس ميوه جمعيت هاي شهرستانك (88/30%) و رشت (28/49%) كم ترين و بيش ترين مقدار هگزيل بوتيرات را دارا بودند. كم ترين مقدار اكتيل استات (06/14%) براي اسانس ميوه جمعيت راميان و بيش ترين مقدار آن (44/24%) براي اسانس ميوه جمعيت درازنو به دست آمد. نمودار خوشه بندي جمعيت ها بر اساس درصد تركيبات تشكيل دهنده روغن اسانسي، نشان داد كه جميت هاي راميان و رشت در يك خوشه و جمعيت هاي درازنو و شهرستانك در خوشه ديگر قرارمي گيرند. در يك نتيجه گيري كلي به نظر مي رسد كه تنوع شيميايي مشاهده شده در تركيب و مقدار اسانس ميوه بيش تر از تنوع ژنتيكي جمعيت هاي مورد مطالعه ناشي شده است و از ميان عوامل محيطي چون طول و عرض جغرافيايي، ارتفاع از سطح دريا و شرايط اقليمي، همبستگي مثبت اما نه چندان قوي بين تغييرات در مقدار اسانس ميوه و ارتفاع منطقه رويش جمعيت هاي مورد مطالعه وجود داشت.

Heracleum gorganicum Rech. f. is one of the endemic medicinal plant species of Apiaceae family, which is native to humid northern mountainous regions of Iran. The aim of this study was investigation of the chemical composition of essential oils from fruits of four wild growing populations of H. gorganicum. Mature fruits were collected from their natural habitats in Golestan, Gilan and Alborz provinces. The oils were obtained by hydrodistillation and were analyzed by gas chromatography (GC) and GC-mass spectrometry. The essential oil yields of populations were ranged 2.8% (Ramiyan) to 4.8% (Rasht) based on the dried plant material. Thirty-five compounds, which accounted for 93.47- 96.85% of the total oil, were identified in the essential oils. Hexyl butyrate and octyl acetate were the two major components in the essential oils of populations. Essential oils of Shahrestanak and Rasht populations with 30.88 and 49.28%, respectively had the highest and the lowest amounts of hexyl butyrate. The lowest (14.06%) and the highest amounts (21.65%) of octyl acetate were obtained for essential oils of Ramiyan and Drazno populations. Cluster analysis based on the percentages of the essential oils components showed that two populations of Ramiyan and Rasht were placed in one cluster and two the other populations of Shahrestanak and Drazno were also positioned in the second cluster. In conclusion, it seems that the observed variations in the composition and the content of essential oils were more affected by the genetic factors and from the climatic factors, a positive correlation was obtained between altitude and the quantitative changes in the essential oils.