پيوستگي توسعه و امنيت مناطق مرزي جستاري در مفهوم شناسي

با عنايت به تنوع ويژگي هاي محيط طبيعي، وسعت سرزمين و مرزهاي آن و نيز همسايگان متعدد، جمهوري اسلامي ايران كشوري است كه از نظر خصوصيات و امكانات فرهنگي- اجتماعي، اقتصادي و سياسي- هم به لحاظ دروني و هم بيروني- با شرايط متنوعي روبرو است. اين شرايط ويژه بلحاظ توسعه و امنيت، نه تنها فرصت هايي را پيش رو قرار مي دهد، اما در عين حال زمينه ساز پاره اي دل مشغولي هاي جدي بوده است. شناسايي اين خصوصيات و جستجوي راهكارها و راهبردهايي متناسب براي بهره گيري از فرصت ها و رفع و تعديل محدوديت ها در راستاي توسعه و امنيت سرزمين در سطح محلي، منطقه اي و ملي الزامي جلوه مي كند. بروز عيني دو ويژگي اصلي مناطق مرزي سرزمين، يعني وسعت و تنوع- را مي توان در خصوصيات زير جستجو نمود: الف. تنوع محيطي- اكولوژيك مناطق مرزي به لحاظ عوامل و عناصر محيطي- اكولوژيك؛ ب. تنوع بستر تاريخي- فرهنگي و خصوصيات اجتماعي و اقتصادي- سياسي؛ ج. تنوع موقعيت محلي و منطقه اي نواحي مرزي و مرزها (به ويژه با توجه به كشورهاي همجوار)؛ و د. الزامات و اقتضائات متفاوت منطقه اي و برخورداري از درجات متفاوت توسعه يافتگي، به لحاظ شاخص هاي محلي، منطقه اي و ملي توسعه. افزون بر اين، عرصه هاي شهري و روستايي نواحي مرزي، اگرچه به طور كلي زير تاثير روندهاي حاكم بر شهرها و روستاهاي كل كشور و برخي خصوصيات عمومي آنها قرار دارند، از بسياري جنبه هاي ديگر با سكونتگاههاي داخلي- چه به لحاظ بافت و ساختار و چه از نظر فعاليت ها و روابط فضايي- متفاوت هستند. چنين وضعيتي در شرايط نامتناسب اجتماعي- اقتصادي و ناكارآمدي ساختاري- كاركردي سكونتگاهها، مي تواند به شكل گيري فعاليت ها و روابط نامتعارف دامن بزند. اين گونه خصوصيات عرصه هاي سكونتگاهي در نواحي مرزي، ابعاد متنوع و پيچيده اي به خود مي گيرند كه قاعدتاً ضرورت دستيابي به توسعه و امنيت را دوچندان مي سازند. اين مقاله كوشش دارد تا با بررسي اهميت و جايگاه عرصه هاي سكونتگاهي مناطق مرزي، بر پيوستگي توسعه و امنيت در اين گونه تاكيد ورزد. روش شناسي اين مقاله بلحاظ نظري بر ضرورت اتخاذ برنامه ريزي فضايي و رويكرد توسعه يكپارچه بوده است.