مولانا و ابليس اميدوار

Rumi and the Hopeful Satan

نااميدي از بخشايش خداوندي از بنياني ترين ويژگي هاي شخصيت ابليس است كه از ديرباز بر آن انگشت گذاشته اند. در مثنوي و غزليات شمس ابليس همان شخصيت رانده، لعين و نااميد است، اما مولانا در لحظه هايي ويژه سرور مهجوران را در چشم انداز اميد جاي مي‌دهد و داستان آفرينش را از زاويه اي ديگر مي نگرد. اين چشم انداز با سنت دفاع از ابليس در فرهنگ عرفاني ما پيوند مي گيرد؛ سنتي كه خود خلاف-آمد رويكرد سنت عرفاني به ابليس است؛ سنتي محدود و مهجور اما چشمگير و تامل برانگيز. اشاره به اميدواري ابليس هرچند پيش‌از مولانا نمونه هاي پراكنده و انگشت شماري دارد، شيوه بيان و نگاه مولانا در اين زمينه يگانه است؛ نگاهي كه پرورده نظام جهان شناختي اوست. نكته درخور دقت آنكه حتي در ميراث عارفاني كه از ابليس دفاع كرده اند تكيه و تاكيدي هم سنگ مولانا دراين‌باره نيست و ابليس بيشتر در سيماي عاشقي تراژيك نمايان مي شود.

Despairing of God’s absolution is the most essential trait in Satan that has long been taken into consideration. In Masnavi and Shams Sonnets, Satan is regarded as an outcast, damned and hopeless character, but on special occasions, Rumi reveals hope to frustrated individuals and looks at creation story from a different perspective. This perspective is in line with tradition of defending Satan in our mystical culture, the tradition that is in contrast with traditional mystical approach to Satan, a narrow and obsolete but outstanding and thoughtful tradition. Although hinting at Satan’s hopefulness has been noticed in a few studies prior to Rumi, his eloquence and perspective in this area is unique, a perspective originated from his worldview. Noteworthy to say, even in the legacy of those mystics defending Satan there is not as much emphasis on this issues as Rumi’s and Satan mostly appears in the role of a tragic lover.