سناريو‌هاي تكوين علم اجتماعي اسلامي: امكان/امتناع

اين مقاله، ‌صرفاً به‌عنوان يك موضع نظري معرفتي (‌و نه رتوريك سياسي ايديولوژيك) به سناريوهاي تكوين يك علم اجتماعي اسلامي (‌امكان/امتناع)‌ مي‌پردازد. براساس استدلال‌هايي مبتني بر معرفت‌شناسي و منطق رشد علمي، اين مقاله درصدد است نشان دهد كه شكل‌گيري يك علم اجتماعي اسلامي هم «ممكن» است و هم «ممتنع»، اما امتناع از تكوين يك علم اجتماعي اسلامي بيشتر از نوع «عملي» است تا «ذاتي». امتناع عملي بيش از هر چيز ناشي از طرح علم اجتماعي ديني در چشم‌اندازي كاملاً محدود از علم و رشد عملي است. بنابراين، امتناع «در عمل» به موانعي مانند زمان‌بري، كافي نبودن دانش ديني در همه عرصه‌ها، توجه نكردن به ديگر سرچشمه‌هاي معرفت، استريل كردن متافيزيكي، عدم اتكاي به عقل و بافت‌زدايي دانش اجتماعي اشاره دارد. نوع ديگري از امتناع نيز متصور است؛ ‌يعني ممكن است بيشتر به خاطر انعطاف‌ناپذيري مدل علم‌شناسي فلسفي باشد كه بر مبناي آن نمي‌توان معرفت علمي را به هر اندازه و به هرطور با هر سليقه سازگار كرد. تو گويي توصيه به احتراز از رفتن به سمت تكوين علم اجتماعي اسلامي مي‌خواهد نشان دهد كه ادعاي هر علم اجتماعي نو‌پديد (‌از جمله علم اجتماعي اسلامي)‌ بايد ادعايي متكي به «اجتماعيت» (‌عرفي بودن)‌ و «علميت» (معرفتي بودن)‌ باشد‌ ‌و اين ميسّر نيست مگر تن دادن به همان قواعد علم‌شناسيِِِِ فلسفي و معرفت‌شناسيِِِِ علمي بر پيشينه ساخته شده قبلي. باري در مقاله حاضر تلاش شده است تا با طرح چشم‌اندازي گسترده‌تر و قرار دادن مفهوم علم اجتماعي اسلامي در مدلي پويا از علم‌شناسي فلسفي و الگوي رشد علمي (مدل پوياي توليد علم) تصويري پويا از علم اجتماعي ديني تصوير شود. اين تصوير نيز مانند هرگونه معرفتي دستخوش تغيير و تحول خواهد بود و پيامش آن است كه تلاش‌هاي نظري ما براي تعريف رابطه دين و علم و رشد نظريه‌هاي اجتماعي ديني (اسلامي) جرياني بي‌پايان خواهد بود. نمي‌توان يك بار و براي هميشه آن را تعريف كرد و كار را تمام شده پنداشت. خود اين تعريف و بازتعريف‌ها نيز بخشي از علم اجتماعي ديني خواهد بود.