در جستجوي معماري كاخ ايراني در دوره غزنويان؛ شناخت و بررسي تطبيقي ويژگي‌هاي معماري و تزييناتي كاخ‌هاي بجامانده از غزنويان (لشگري‌بازار و غزنه)

Looking for the Architecture of the Persian Palace in the Ghaznavid Era; Recognition and Comparative Investigation of the Architectural and Decorative Features in the Surviving Palaces of the Ghaznavi

از معماري دوره اسلامي در ايران پيش از صفويه آثار بسياري بجامانده كه بيشتر شامل آرامگاه و بناهاي مذهبي و عام‌المنفعه است. درواقع، در يك بازه زماني هزارساله، از آغاز اسلام تا صفويه، كاخ چنداني از معماري ايران بجا نمانده است. حال، پرسش‌هاي اصلي اين است كه معماري كاخ ايراني در اين بازه زماني از دوره اسلامي به چه شكل بوده است. ويژگي‌هاي معماري و تزييناتي آنها چگونه بوده است. پاسخ به اين پرسش‌ها مي‌تواند در شناخت معماري غيرمذهبي دوره اسلامي ايران، بسيار موثر باشد. به‌منظور دقيق‌تر و محدودتر كردن كار پژوهش، دوره غزنويان انتخاب گرديد، زيرا غزنويان بااينكه حكومتي ترك‌نژاد بودند اما پايتخت آنها غزنه، مركزي براي شكوفايي فرهنگ ايراني و زبان فارسي بوده است. بنابراين مي‌توان در آنجا باتوجه‌به نفوذ فرهنگ ايراني به جستجوي معماري اصيل ايراني پرداخت. با شيوه كتابخانه‌اي و جستجو در منابع و متون مربوط به معماري اسلامي ايران و بررسي كاوش‌هاي باستان‌شناسي، مشخص گرديد كه از دوره غزنويان دو كاخ در خارج از مرزهاي كنوني ايران و در افغانستان امروزي، كاوش شده است. هدف از اين نوشتار، شناخت معماري اين دو كاخ غزنوي و بررسي ويژگي‌هاي معمارانه و تزييناتي آنهاست. از اين رهگذر مي‌توان پي‌برد كه معماري كاخ ايراني در بخشي از اين دوره اسلامي كه اطلاعي از معماري كاخ در آن موجود نيست، چگونه بوده و اين دو بناي غزنوي تا چه اندازه از تزيينات و معماري ايراني و يا آن‌گونه كه برخي پژوهشگران غربي گفته‌اند، از كاخ‌هاي دوره عباسي در سامرا تاثير پذيرفته‌اند. باتوجه‌به طرح چهارايواني اين دو بنا، مشخص گرديد كه اين شكل از معماري بجز مسجد، كاروانسرا و مدرسه، در كاخ هم استفاده مي‌شده و حتي از ديگر چهارايواني‌هاي ايران نيز از نظر زمان ساخت قديمي‌تر بوده است. با بررسي تطبيقي ويژگي‌هاي معماري و تزييناتي آنها با برخي آثار ساساني و كاخ‌هاي سامرا هم مشخص گرديد كه از معماري پيش از اسلام ايران بسيار الهام گرفته بودند و نظر‌به فرهنگ خراساني و ايراني غالب بر دربار غزنوي، معماري كاخ در آن دوره كاملاً ايراني بوده است