مديريت بهينه ي آب در شرايط خشكسالي؛ مطالعه موردي دشت سرخون، استان هرمزگان

Optimization of water resource management under drought condition; Case Study Sarkhoun Plain, Hormozgan Province

ايران دركمربند خشك و نيمه خشك جهان قرار دارد كه در چندسال اخير بيشتر مناطق آن، دچار پديده خشكسالي و بدنبال آن كمبود آب هاي سطحي وزيرزميني روبرو شده است. نود و دو درصد آب مصرفي در ايران مربوط به بخش كشاورزي است، كه بدنبال آن سبب برداشت بي رويه از منابع آب‌زيرزميني شده كه سبب وارد آمدن صدمات جبران ناپذيري بر پتانسيل آبي شده است، لذا مديريت بهينه در مصرف آب و رعايت الگوي صحيح كشت، امري لازم و ضروري به نظر مي رسد. در اين تحقيق سعي گرديد، پس از تشريح وضعيت خشكسالي در دشت سرخون، با برنامه‌ريزي مديريتي در بخش كشاورزي و تغيير الگوي كشت، در جهت حفظ و مديريت منابع آب قدم برداشته شود. با اين هدف، از مقادير آمار بارندگي و تراز آب زيرزميني طي دوره آماري 68-1367 تا 94-1393، شاخص SPI و GRI براي پايش وضعيت خشكسالي و مدل برنامه ريزي خطي (لينگو) جهت مديريت بهينه مصرف آب استفاده گرديد، كه در آن از سه سناريوي بهينه سازي الگوي كشت در وضع موجود، تغيير راندمان آبياري و افزايش جمعيت با هدف حداكثر كردن سود حاصله از كشت محصولات و ميزان آب مصرفي استفاده گرديد. نتايج نشان مي دهد كه سطح آب زيرزميني دشت سرخون به ميزان 6 متر افت داشته است كه اين افت از سال 1387 آغاز مي‌گردد و از سال 1379 به بعد بطور متوالي با خشكسالي‌هاي شديد و خيلي شديد همراه بوده، كه با بهينه‌سازي الگوي كشت در سال هدف (سال 1390)، به ميزان دو ميليون مترمكعب در مصرف آب صرفه جويي شده و سود به‌دست ‌آمده در الگوي كشت بهينه نسبت به وضع موجود، افزايش 107درصدي را نشان مي‌دهد.

The challenges of drought and groundwater shortage in arid and semi-arid countries like Iran are natural heritage. Almost 92% of the water use in Iran accounts for agriculture overexploiting groundwater aquifers. Therefore, cross-sector management is necessary to prevent unconstrained use of the aquifers and implement sustainable agriculture practices. This study used linear programming (LP) model to optimize the groundwater use and cultivation pattern in Sarkhoun plain. Therefore, the drought state of Sarkhoun plain was assessed in the study area based on SPI and GRI indices for a 25-year period (1988-1989 to 2013-2014) using the records of precipitation and groundwater level. Then, LP models were developed to maximize the net benefits of water use. So, three scenarios of current cropping pattern, irrigation efficiency, and population growth were used to predict the water supply impacts on cropping pattern in the Sarkhoun plain. The results showed that groundwater level of Sarkhoun plain has dropped 6 meters since 2008 following by severe and very severe drought events since 2000. Optimizing cropping pattern outputted to save 2 × 106 m3 water and increase the net benefits by 107% for the planning year (2011).