مطالعه تطبيقي ساختار طرح و نقش قالي هاي شاهسون ايران

A Comparative Study of the Design and Pattern Structure of Shahsevan Rugs in Iran North-west, Center and South of Iran

ايل شاهسون، از ايلات عشايري ساكن در شمال غرب ايران است كه در عصرصفوي، يكي از شكوفاترين ادوار تاريخي ايران، توسط شاه‌عباس اول به‌عنوان سپاهي پرقدرت براي خاتمه‌بخشيدن درمقابل قزلباش‌ها كه بازوي نيرومند و سپر مدافع كشور و صفويه بوده‌اند، تشكيل شده است. سير زمان در دوران مختلف تاريخي توسط ديگر حاكمان قدرت، موجب پراكندگي و اسكان اين قوم در مناطق مركزي ايران (ايل بغدادي) و مناطق جنوبي ايران (ايل اينالو و بهارلوي فارس) گرديده است. چنانكه همزمان با كوچ و پراكندگي و اسكان در ديگر نواحي، مي‌توان نشانه‌هايي مشترك از ريشه‌هاي فرهنگي اين ايل را يافت كه باعث اشاعه وگسترش هويت اصلي فرهنگ و هنر آنان، در تاريخ قالي‌بافي شاهسوني از نواحي شمال غرب تا جنوب ايران گرديده است. هدف اين مقاله، شناسايي و معرفي انواع طرح و نقش قالي‌هاي ايل شاهسون در ايران بوده و سوال تحقيق، يافتن شباهت‌ها و تفاوت‌هاي ساختار فرمي عناصر تشكيل‌دهنده طرح و نقش قالي‌هاي شاهسوني در ايران، علي‌رغم داشتن فاصله جغرافيايي و متفاوت‌بودن محل سكونت‌شان است. در اين مقاله، با شيوه تطبيقي و مقايسه عناصر تشكيل‌دهنده طرح و نقش قالي‌هاي شاهسوني (ترنج، لچك، نقش‌مايه‌هاي متن و حاشيه) در هر سه ناحيه ذكرشده، به دنبال يافتن ساختارهاي مشترك برگرفته از خصوصيات فرمي و هندسي اين قالي‌ها بوده‌ايم. نوع مقاله توصيفي- تطبيقي بوده و تجزيه و تحليل اطلاعات با رويكرد كيفي- تفسيري انجام شده است. جمع‌آوري پيشينه و سوابق تاريخي اين قوم به شيوه كتابخانه‌اي و شناسايي نمونه قالي‌ها به شيوه ميداني توسط نگارندگان به‌دست آمده است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه شباهت در ساختار كلي قالي‌هاي ايل شاهسون مانند طرح و نقوش بسيار بوده و اندك تفاوتي هم كه وجود دارد در اولويت به‌كارگيري نوع نقش‌مايه‌ها (جانوري- هندسي- گياهي) و نيز ساختار برخي از نقش‌مايه‌ها است؛ كه تاثيرات برخي ديگر از عشاير و اقوام به‌علت قرارگيري در مجاورت اين ايل و نيز تاثير برخي نسبت‌هاي قومي مانند ازدواج با افراد ديگر عشاير، به‌وجود آمده است.

Shahsevan nomads live in Northwest of Iran. This tribe was established in Safavid era which is one of the magnificent periods in the Iranian history, as a powerful army by Shah Abbas I to support Ghezelbash soldiers as the strong defending forces of the country to encounter the foreign powers. The tribe was scattered in different historical periods to settle in different areas such as the central parts (Baghdadi tribe) and Southern parts (Fars Inaloo and Baharloo tribes) of Iran. The common evidences of their cultural roots can be found in the areas they lived that is the cause of spreading their art and culture in the history of Shahsevani Rugs from Northwest to the South of Iran. This article tries to introduce the various designs and motifs of Shahsevan Rugs in Iran in spite of widespread living places of the tribe. Comparing the structural elements of designs and motifs of Shahsevani Rugs (medallion, corners and context and border motifs) in all of the three mentioned areas, it is tried to find the shared structures taken from formal and geometric features of the rugs. The data in this descriptive-comparative article are analyzed in the form of qualitative-interpretative method. The literature is collected by the library method and the sample studies are identified as a field study by the authors. The findings indicate that there are ample similarities in the general structure of Shahsevan Rugs such as patterns and motifs and the few differences, if any, are manifested in the applying priority of the motifs (animal, geometric, plant) and in the structure of some of the motifs that are due to the adjacency of this tribe with other tribes or some ethnic relationships such as marriage with other nomads.