مطالعه تطبيقي- تحليلي نقوش سفالينه هاي آقكند با نقوش منسوجات قرن هاي چهارم تا ششم ه.ق.

A Comparative- Analytical Study of Pottery Patterns of Aghkand with the Textile Patterns of 4th-6th Centuries AH

سفالگري يكي از ديرينه‌ترين هنرهايي است كه تجلي‌گاه باورها، اساطير و جهان‌بيني تمدن‌هاي بشري به‌شمار مي‌آيد و نقوشي كه بر سفال نقش مي‌بندد، معرف ميراثي است كه در آن بستر به‌وجود آمده است. هنر سفالگري در طي نخستين سده‌هاي اسلامي، غنا و ارزشي بيش از پيش يافت. در طبقه‌بندي انواع سفالينه‌هاي دوره اسلامي، سفال‌هاي نوع آقكند از جايگاه ويژه‌اي برخوردارند. در مقاله حاضر، سعي شده تا پس از ترسيم پيش زمينه‌هاي تاريخي و هنري سفال آقكند، به بررسي تطبيقي و تحليلي چگونگي تاثير نقوش منسوجات آل‌بويه و سلجوقي بر نقوش سفالينه‌هاي آقكند و برعكس، پرداخته شود. تمركز بررسي حاضر، بر نقش مايه‌ها و مضامين به‌كاررفته در منسوجات آل‌بويه و سلجوقي و سفال آقكند است، ضمن‌اينكه توجه به تقابل نقش و معنا نيز از نظر دور نمانده است. بااينكه، مكان اصلي ساخت برخي سفال‌هايي كه به نوع آقكند معروف شده‌اند به‌درستي معلوم نيست، چنين بررسي‌هايي مي‌تواند در ارايه يك راهكار براي مكان‌يابي محل ساخت اين نوع سفالينه‌ها به باستان‌شناسان و هنرشناسان كمك كند. نظر به اينكه اطلاعات ما از سفالينه‌هاي نوع آقكند بسيار محدود است، انجام چنين پژوهشي ضروري مي‌نمايد. يافته‌هاي پژوهش حاضر نشان‌دهنده تاثير ژرف نقوش نمادين و تزييني منسوجات اين دو دوره بر نقوش سفالينه‌هاي آقكند است. برخي نقوش ازجمله نقوش پرندگان به لحاظ چگونگي اجرا، شكل، نوع پرنده و همچنين طرز قرارگيري نقش در زمينه، به همان فرمي كه در منسوجات طراحي شده‌اند، بر روي سفال‌هاي نوع آقكند نيز ديده مي‌شوند. به‌طوركلي، در موارد مختلفي چون تمام‌رخ‌نمايي، تقابل و تقارن، قاب‌هاي نقوش، ترسيم نقوش انتزاعي، شيوه تزيين باتوجه‌به ماده خام اين دو زمينه هنري، تحرك در نقش حيوانات و زمينه‌ نقش‌ها، مي‌توان به تاثير و تاثرات اين دو زمينه هنري پرداخت و درمورد آنها بحث نمود. باتوجه‌ به موضوع، محتوا و هدف پژوهش، مي‌توان اين سوالات را مطرح نمود: در چه زمينه‌هايي مي‌توان بين نقوش منسوجات ادوار آل‌بويه و سلجوقي با سفالينه‌هاي نوع آقكند شباهت و افتراق پيدا كرد؟ براساس مقايسه بين دو زمينه هنري موردبحث، تا چه حد مي‌توان به تبيين نزديكي نقوش بين اين دو زمينه هنري و ارتباط بين آنها پرداخت؟ روش پژوهش حاضر، توصيفي- تطبيقي با رويكردي كيفي و شيوه جمع‌آوري اطلاعات، اسنادي (كتابخانه‌اي) است.

The Aghkand potteries have high position in the classification of pottery types of the early Islamic period. Since the researchers assess the start and use of Aghkand potteries from the 4th century to the mid of the middle Ages of Islamic period, so in this paper we perused the comparison of pottery designs of Aghkand and textile designs of Buyid and Seljuk periods that lie in the interval. Whit this research in addition to being able to find the background of motifs on pottery, we found out other effects of textile designs on the pottery designs of Aghkand in the mentioned periods. Some motifs such as birds are seen on the Aghkand potteries in the same form designed on the textiles in terms of how to apply their forms and the type of bird and the position of design in the background. Since the main location of manufacturing the potteries known as Aghkand type is not properly known, such studies can help archaeologists and virtuosos in representing a solution in discovering the place of their manufacture. Therefore we can assess the manufacturing date of the most of potteries which have similar themes whit textile designs through resemblances seen between textile designs of Buyid era and pottery motifs of Aghkand.