تحليل ساختار براتهاي ديواني دورۀ قاجار

The Structure of Government Drafts in the Qajarid Era

برات دیوانی سندی بود كه از سوی دولت به­ منظور پرداخت مواجب و دیگر هزینه­ ها صادر می­شد. اهمیت برات زمانی مشخص می­شود كه بدانیم در دورۀ قاجاریه اغلب پرداخت ­های دولت به كاركنان كشوری و لشكری و به­ طوركلی، اغلب پرداخت هزینه­ ها در تمام امور دولتی به­ وسیلۀ این سند انجام می­گرفت. بر این اساس، این سند می­تواند منبع مهمی برای نگارش تاریخ اقتصادی باشد. با وجود اهمیت برات­های دیوانی، تاكنون هیچ پژوهش مستقلی برای شناخت آن صورت نگرفته است. یكی از دلایل این بی­ توجهی می­تواند ساختار پیچیده و مبهم این سند تاریخی باشد. هدف:این پژوهش با هدف بررسی و شناخت برات­های دیوانی دورۀ قاجار سعی دارد ساختار ظاهری و محتوایی این نوع سند را بررسی كند. روش/ رویكرد پژوهش:در این پژوهش منابع كتابخانه­ای و 100 برات دیوانی از آرشیوهای اسناد تاریخی با روش توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته­اند.     یافته­ها و نتایج:  براساس یافته ­های این پژوهش، این سند دارای 54 نوع مختلف است كه همۀ آنها در ظاهر و محتوا ساختاری نزدیك به هم دارند. در ساختار ظاهری استفاده از خط سیاق، فشرده ­نویسی و فاصلۀ بین اركان با هدف جلوگیری از هرگونه دست بردن در ارقام بارز بود و ساختار محتوایی آن نیز براساس دستورالعمل مستوفیان شكل گرفته است و تمامی برات­های دیوانی بررسی شده سوای موضوع(پرداخت مواجب، انعام، و مانند آن)، صادركننده(برات­كِش)، پرداخت­كننده(برات­گیر)، و دریافت­ كننده مبلغ(برات­دار) ساختاری ثابت دارند.

Purpose: Throughout the Qajarid era, most of the payments to government and military officials and other expenses of the government were in the form of drafts. Such documents are important in the study of the economic history of the time. However, perhaps due to the complexity of these documents, they have rarely been studied properly. Methodology: One hundred administrative government drafts from different historical archives have been analyzed. Findings: 54 types of drafts were identified with similar structures and contents. They were written in brief and condensed Siaq script to prevent illegal manipulation or forgery. The billʹs content was followed accountantʹs rules. All the bills followed the same structure including subject, issuer, drawer and recipient.