نگاهي به تحولات مرزهاي شرقي ايران در دورۀ قاجار و پهلوي (مطالعۀ موردي: بررسي تاثير اقدامات حكام محلي قاينات بر حكميت مرزي آلتاي در محدودۀ يزدان)

Developments in the eastern boarders of Iran during the Qajarid and Pahlavi eras: Impact of Ghaenat governors on the verdict of the General Altay mission in Yazdan

هدف: پژوهش حاضر، بر آن است تا به بررسی تاثیر اقدامات حكام محلی قاینات بر رای نهایی حكمیت آلتای بپردازد. بدین منظور اقداماتی از قبیل سابقۀ سرحدداری قاینات در زمان میرعلم خان، تاسیس گمرك یزدان، علل حضور گستردۀ نظامی نیروهای قاینات در یزدان، ساخت قراولخانه و استمرار سرحدداری و اثرات آن بر حكمیت آلتای مورد بررسی قرار می‌گیرد. روش/ رویكرد پژوهش: این پژوهش، با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس اسناد تاریخی مربوط به سرحد قاینات، گمرك یزدان، قراولخانه و اسناد مربوط به نیروهای نظامی حكومت محلی در یزدان، سعی در پاسخ به پرسش‌های پژوهش دارد. یافته‌های پژوهش: حكمیت مرزی آلتای در سال 1313ش، جوان‌ترین حكمیت مرزی است كه طی آن بخش مهمی از مرز ایران و افغانستان تعیین و تحدید گردید. محدودۀ این حكمیت شامل قسمتی از مرز استان خراسان رضوی كنونی با افغانستان و تمامی مرز استان خراسان جنوبی با افغانستان است. در محدودۀ این حكمیت، سیر مستقیم شمالی- جنوبی خط مرزی، در محدودۀ یزدان به سمت افغانستان تغییر مسیر یافته و با در بر گرفتن یزدان و كلاته كبوده در طرف ایران، دو مرتبه به مسیر مستقیم بازگشته و به سیاه‌كوه منتهی می‌گردد. بدین ترتیب یك تحدب مرزی در مرز خاوری ایران با افغانستان به وجود می‌آید. آلتای پس از بررسی این قسمت از مرزها و مطالعه دربارۀ شواهد و دلایل طرفین، حكمیت خود را اعلام نمود. یكی از مهم‌ترین مناطق مورد چالش ایران و افغانستان در این حكمیت، محدودۀ یزدان بود و آلتای علی‌رغم استدلال افغان‌ها، آن را به همراه راه‌های ارتباطی آن به ایران واگذار كرد. یكی از علل واگذاری یزدان به ایران سابقۀ حضور پررنگ و مستمر ایران در آن منطقه بود. این حضور در دورۀ میرعلم‌خان و پس از جدایی هرات آغاز شد و تا زمان حكمیت آلتای ادامه یافت و بسیار موثر بر تعیین مرزبندی بود.

Purpose: The study investigates the influence of the Ghaenat governor’s initiatives on the verdict of General Fakhraddin Altai of Turkey, who acted as an arbitrator between Iran and Afghanistan in 1934 to draw the border between the two countries. The paper discusses the impact of setting up a customs house in Yazdan, a small town at the bor­der; the military presence at the location; construction of a number of buildings; with emphasis on the ownership of the region by Mir Alam of Gaayenaat which helped Iran to gain the support of the arbitrator. Research Method/Approach: Archival records belonging to Ghaenat borders, Yazdan customs, and military forces of Yazdan were the basis for analysis in this paper. Findings and Conclusion: An important part of the border between Iran and Afghani­stan was determined as a result. The border included significant segments of the bor­ders of Khorasan province. Inclusion of the small towns of Yazdan and Kalat Kaboudeh direct the border east to Black Mountain. Thus, an important dispute between the two countries was resolved. In spite of the Afghans’ claim, this decree gave this region and its related roads to Iran. One of the reasons that this decree gave this region to Iran was because of the active presence of Iran in this region. This presence started from the time of Mir Alam Khan, and after separation of Herat from Iran in 1863.