نقش و جايگاه عقل در تفسير الجامع لأحكام القرآن قرطبي

Position and rule of wisdom in exegeses of Qurtubi’s Quranic Al Jame El Ahkam

تفسیر قرطبی، در دسته‌بندی تفاسیر، در گروه تفاسیر فقهی جای می‌گیرد و افزون بر مباحث فقهی مباحث گوناگون دیگری را نیز در خود جای داده است. یكی از موضوعات جالب توجه این تفسیر عقل است و جایگاه آن در سه حوزۀ فقهی، كلامی، و تفسیری قابل بررسی است. قرطبی در مقام نظر مجالی برای ورود عقل در حوزه‌های فقهی و كلامی نمی‌بیند، اما در عمل در مواردی به دلیل عقلی استناد كرده است. وی در حوزۀ قرآنی نقش پررنگی برای عقل در تفسیر قرآن قائل است. قرطبی در حوزۀ تفسیر با گشاده‌دستی نقش عقل در تفسیر را تبیین می‌كند و، با قبول تفسیر به رأی، عقل را منبعی مهم در تفسیر قرآن می‌داند و موافقان صرف تفسیر اثری را نقد و آن‌ها را تخطئه می‌كند. قرطبی روایات تفسیر به رأی را ناظر به دو دسته از مفسران می‌داند و، با قبول نقش عقل در تفسیر، در ذیل آیات به تعریف خود از عقل پرداخته است و بر اهمیت آن در تفسیر قرآن و ناكافی بودن اكتفای بر نقل تأكید دارد. مراد قرطبی از عقل طاعت الهی است و بر این اساس كسانی مانند كافران، كه به طاعت الهی نمی‌پردازند، فاقد عقل‌اند. در این نوشتار درصدد بررسی تعریف عقل از دیدگاه قرطبی و نیز تبیین جایگاه آن در حوزۀ تفسیری هستیم.

Qurtubi’s exegeses in categorization of exegeses has a great place in exegeses of Ray. This exegeses, in spite of its juristic nature in three fields of juristic, rhetorical and exegeses can be discussed. Qurtubi in position of an interpreter consider no room for entrance of wisdom in fields of juristic and rhetoric, but in practical field he has indicated to wisdom. In the field of Quranic studies, he considers a great position for wisdom. For Qurubi  exegeses of hadith  has positions based on interpreters’ two different views , and by accepting of the place of wisdom in exegeses of Quran, has presented his  own  definition  from wisdom  and its importance in exegeses of Quran and stressed  insufficiency relying on quotation. This paper tries to define of wisdom based Qurtubi’s view and its place in three fields of juristic, rhetoric, and exegeses.