بنيان‌هاي معرفت‌شناسانه و ادبي در ناهمخوان‌نماهاي سنايي

Epistemological and Literary Bases in Sanai’s Paradoxes

چكیده ناهمخوان‌نمایی یا پارادوكس نه‌تنها یك صنعت بدیعی یا تصویر شعری كه اصطلاح و مفهومی منطقی، فلسفی، و جهان‌شناختی است و در آثار ادبی و بلاغی گذشته به سبب یكسان‌انگاری با برخی آرایه‌های ادبی، از جمله با استعاره، توجه چندانی به آن نشده است. شاعران فارسی‌زبان، به ویژه در ادبیات عرفانی و شعر جدید، غنی‌ترین جلوه‌های انگاره‌های ناهمخوان را به‌كار گرفته‌اند و زبان شعر آن‌ها در پرتو تعبیرهای متناقض‌نما از تازگی و تأثیر مدام برخوردار شده است. شاعر با پارادوكس امور نقیض و ناساز را آشتی می‌دهد و به آفرینش امر محال كه زیباترین و شگفت‌ترین جلوه‌های خیال است نایل می‌شود، انگاره‌های ناهمخوان با سنایی و شعرهای عارفانة او نمودی آشكار می‌یابد و از این روی كهن‌ترین نمونه‌های تصویرهای متناقض‌نما را در آثار این شاعر می‌بینیم. نگارنده در این مقاله به بررسی پارادوكس در آثار سنایی پرداخته است.

Paradox is not only a literary rhetorical device or a poetic image, but also a logical, philosophical and cosmological concept. It had been neglected in the rhetorical and literary works of the past due to its being regarded the same as other literary devices such as metaphor. Persian poets, especially in mystical literature and modern poetry, have used the richest paradoxical ideas in their poems. In the light of such paradoxical phrases, their poetic language has gained a permanent effect and novelty. Using paradox, the poet reconciles between contradictory and incongruent matters, and creates the impossible which is the most beautiful and wonderful image of imagination. Paradoxical ideas were obviously manifested in Sanai’s mystical poems. Therefore, the oldest examples of paradoxical ideas can be found in his works. In the present paper, the issue of paradox in Sanai’s works is studied.