برابرنهادهاي واژه «وادي» در دوره‌هاي تاريخي ترجمه و تفسير فارسي قرآن

واژۀ عربی «وادی» كه برای عرب‏زبانان بیابان­نشین معنای روشنی داشت، در متون كهن فارسی به كار نرفته بود. آغاز كاربرد این واژه در آثار فارسی، به ترجمه­های كهن فارسی قرآن كریم در اواخر سدة سوم هجری برمی­گردد؛ هنگامی كه مترجمان ناچار شدند برای ده كاربرد قرآنی آن، برابرنهادی بجویند. این پژوهش درصدد است دریابد در هر دوره، چه برابرنهادهایی در ترجمه و تفسیرهای فارسی قرآن به كار رفته است. مسئلۀ دیگر این مقاله، بررسی این امر است كه از چه زمانی و چرا مترجمان از ترجمة این واژه دست برداشتند. همچنین پیشنهاد برابرنهادهای مناسب برای ترجمة واژة وادی در قرآن نیز در این مقاله مورد نظر است. بررسی‏ها نشان می­دهد برابرنهاد وادی در سه دوره تغییر كرده است. در دورة نخست كه تا میانة سدة ششم هجری ادامه یافت، برابرنهادها معمولاً از ریشة «رود» برگرفته شده بودند. در دورة دوم كه تا دورۀ معاصر ادامه یافته، غالباً وادی ترجمه نشده است. در دورۀ معاصر برابرنهاد «درّه» و «سرزمین» ترجیح داده شده­اند؛ هرچند در این دوره نیز در بسیاری از موارد این واژه ترجمه نشده باقی مانده است. نبود روابط معنایی مورد نیاز برای تثبیت كاربرد برابرنهاد وادی در زبان فارسی، كه برخاسته از تفاوت تجارب زیستی فارسی‏زبانان و ساكنان شبه‏جزیره است، به‏صورت مانعی در برابر رواج برابرنهادی واحد عمل كرده است. همچنین نمی­توان هم‏زمان با حفظ دلالت­های واژة وادی، برابرنهاد واحدی برای آن در نظر گرفت و مناسب­تر آن است كه با توجه سیاق معنایی هر آیه، برابرنهادی متفاوت برای ترجمة واژة وادی برگزید.