تموكن، تيوكه و تخمكه، نام هايي براي بندرگاهي هخامنشي بر كرانه شمالي خليج فارس؛ فرصت ها و چالش هاي همخواني مدارك نوشتاري و باستان شناختي

Tam(uk)ka(n), Taoke, Tah(u)makah & Tahukka; the Names for an Achaemenid Port on the Northern Coast of the Persian Gulf; A Challenges for Conformity between Textual and Archaeological Documents

بازخواني گل نوشته هاي باروي تخت جمشيد در زمان داريوش بزرگ، بايگاني‌هاي هم زمان با كوروش بزرگ در سرزمين ميان رودان به همراه گزارش‌هاي تاريخي زمان اسكندر، هريك با نام‌هايي نزديك به هم، به وجود موقعيت و مكان جغرافيايي مهم از دوران هخامنشي با ساختمان هاي شاهي و اهميت سياسي، اداري و بازرگاني در كرانه شمالي خليج فارس شهادت مي‌دهند. بر اين اساس، مقاله حاضر با هدف بازشناسي موقعيت و جايگاه محل مورد نظر در مرحله نخست، ضمن بررسي منابع و اسناد نوشتاري مورد اشاره، به اين نتيجه مي‌رسد كه منظور تمامي آنها جايي در محدوده مثلث برازجان، بوشهر و گناوه امروزي و بر كرانه خليج فارس بوده است. در ادامه و با توجه به داده هاي حاصل از بررسي‌ها و كاوش‌هاي باستان-شناختي، جلگه برازجان تا خط كرانه، به عنوان بهترين گزينه براي مكان يابي محوطه هخامنشي مورد بحث كه از آن با نام‌هايي چون تموكن، تخمكه و تيوكه نام برده شده، پيشنهاد و معرفي شده است. به عقب بردن پيشينه فعاليت‌هاي ساختماني از داريوش به كوروش بزرگ با تلاش براي گاهنگاري دقيق‌تر كاخ‌هاي كشف شده، ادعاي بندرگاه بودن تموكن در پاره اي از اسناد نوشتاري و تضاد اين مهم با جايگاهي كه در نهايت براي شهر تموكن براساس يافته هاي باستان شناختي پيشنهاد شده است، به همراه انتساب تمامي كاخ‌هاي كشف شده به كوروش بزرگ، درحالي كه گل نوشته‌ها به فعاليت‌هاي ساختماني داريوش بزرگ در تموكن اشاره دارند، از مهم‌ترين مسايل پيش روي پژوهشگر در مطابقت و همخواني اسناد نوشتاري با يافته هاي باستان شناختي به شمارمي‌رود.

The Persepolis clay tablets (dating back to Darius the Great) and the Mesopotamian archives from the time of Cyrus the Great as well as the historical reports from the time of Alexander the Great, each mentions a geographical location embracing political, official and trading importance somewhere on the northern coast of Persian gulf. The present paper at the first step aims at representing the most probable geographic situation for locating the mentioned sites by reviewing all existing textual resources. We conclude through this reviw that all actual location of some mentioned sites to a certain extent may be located inside the triangle of Bushehr, Borazjan and Ganaveh districts. Then at the second part by comparing textual sources with archaeological evidence we suggested that the most probable place for the Tamukkan, Tahmakah or Taoke would be located in somewhere in Borazjan plain which has been served as a port in the complex system of marine routes during the Achaemenids connecting the farthest parts of the empire especially the southern side of the Persian Gulf with Makka in the modern Omman.