نظريه اعتباريات به‌مثابه نظريه‌اي انسان‌شناختي

Theory of Conventional Ideas as an Anthropological Theory

در اين مقاله با هدف گشودن باب گفت‌وگو درباره علوم انساني و اجتماعيِ بومي به مسئله تأثير پيش‌فرض‌هاي انسان‌شناختي و روشناختي در نظريه پردازي‌هاي علوم انساني مي‌پردازيم. تأكيد فيلسوفان مسلمان بر مسئله علم و ادراك كليات در تعريف انسان با رويكرد قياسي براي پي‌افكندن علوم انساني بومي ناكافي دانسته شده است. نظريه اعتباريات علامه طباطبايي به‌عنوان رويكردي متفاوت كه از سويي بر عنصر اراده، عمل و وجود غريزۀ استخدام در فهم انسان تأكيد مي‌كند و از سوي ديگر، براي اثبات آن به رويكردهاي استقرايي و شهودي توسل مي‌شود، چونان تجربه‌اي متفاوت در بنيان‌گذاريِ علوم انساني بومي معرفي گرديده است. توانايي اين نظريه در فهم و توجيه امر اجتماعي در مقايسه با رويكردهاي پيشين فلسفي امتياز ويژۀ اين نظريه است. در مقابل ديدگاه مشهور فيلسوفان كه مدني‌بودن انسان را به اقتضاي طبيعت انسان مي‌دانند، بر اساس نظريه اعتباريات، مدني‌بودن انسان از باب اضطرار است. همچنين براساس ديدگاه علامه طباطبايي، تفاوت‌هاي فرهنگي را مي‌توان به تفاوت در ادراكات اعتباري كه برآمده از اراده‌هاي انضمامي است مستند كرد.

In this paper, I will deal with the problem of the influence of anthropological and methodological presuppositions in theorizing in humanities in order to open a discussion about localized human and social sciences. The emphasis of Muslim philosophers on the knowledge and the conception of universals in the definition of human beings is, in my view, inadequate to establish localized humanities. The theory of conventional ideas, put forward by ‘Allama Ṭabāṭabā’ī, is a different approach emphasizing, on the one hand, on the element of will, action and the instinct of deployment in human understanding, and, on the other hand, in order to show it, it appeals to inductive and intuitive methods. I introduce this as a different approach to the foundation of localized human sciences. The ability of this theory in understanding and justifying the social, in comparison with earlier philosophical approaches, is its distinctive feature. According to the theory of conventional ideas, the civilized characters of human beings is out of urgency. This is contrary to the wellknown view among philosophers that it originates in human nature. According to ‘Allama Ṭabāṭabā’ī, cultural differences can be accounted for in terms of differences in conventional conceptions that come out of concrete volitions.