اثر سطوح مختلف نيتروژن و محلول‌پاشي سيتوكينين بر عملكرد و اجزاي عملكرد گندم در شرايط تنش گرماي انتهاي فصل در اهواز

Effect of Different Nitrogen Levels and Cytokinin Foliar Application on Yield and Yield Components of Wheat at Terminal Heat Stress Conditions in Ahwaz

به‌‌منظور مطالعه اثر سطوح مختلف نيتروژن و محلول‌پاشي هورمون سيتوكينين بر عملكرد و اجزاء عملكرد دانه گندم در شرايط بهينه و تنش گرماي پايان دوره، پژوهشي در سال زراعي 1390-1389 در مزرعه پژوهشي دانشگاه كشاورزي و منابع طبيعي رامين خوزستان انجام شد. اين پژوهش در دو آزمايش مستقل هر يك به‌صورت فاكتوريل در قالب بلوك‌هاي كامل تصادفي با چهار تكرار انجام گرفت. آزمايش اول كاشت گندم در تاريخ كاشت توصيه شده منطقه (اول آذر ماه) و آزمايش دوم، تاريخ كاشت دير هنگام 30 دي ‌ماه بود. در هر آزمايش، تركيب‌هاي مختلف چهار سطح نيتروژن (صفر، 75، 150 و 225 كيلوگرم نيتروژن خالص در هكتار) و سه سطح محلول‌پاشي هورمون سيتوكينين (صفر، 50 و 100 ميكرومولار) مورد استفاده قرار گرفتند. نتايج نشان داد كه در هر دو شرايط بهينه و تنش گرماي انتهاي فصل، افزايش سطوح نيتروژن عملكرد دانه را (به‌ترتيب1/ 5652 و7/ 3874 كيلوگرم در هكتار) به‌طور معني‌داري در سطح احتمال يك درصد افزايش داد. هم‌چنين اثر نيتروژن بر عملكرد بيولوژيك، تعداد سنبله در مترمربع، تعداد سنبلك در سنبله و تعداد دانه در سنبله در سطح احتمال يك درصد معني‌دار بود، اما بر وزن هزار دانه اثر معني‌دار نشان نداد. سيتوكينين در شرايط بهينه باعث افزايش معني‌دار در سطح احتمال يك درصد عملكرد دانه (7 /4856 كيلوگرم در هكتار) و وزن هزار دانه (41 گرم) گرديد و در شرايط تنش فقط بر وزن هزار دانه (2/30 گرم) در سطح احتمال يك درصد اثر معني‌دار بر جاي گذاشت. اثر متقابل نيتروژن و سيتوكينين در هر دو شرايط تاريخ كاشت توصيه شده و تاريخ كاشت با تأخير (تنش) در سطح احتمال پنج درصد بر عملكرد دانه و در تاريخ كاشت توصيه شده بر وزن هزار دانه در سطح احتمال يك درصد معني‌دار گرديد. به‌طوركلي با كاربرد مقدار مناسب نيتروژن و محلول‌پاشي سيتوكينين در مناطق گرمسير مانند اهواز، مي‌توان اثر نامطلوب تنش گرماي انتهاي فصل بر عملكرد گندم را تا حدودي كاهش داد.

Grain yield of bread wheat (Triticum aestivum L.) is reduced by heat stress, particularly when occurs in reproductive phase, in many countries worldwide, including Iran. In order to study the effects of different levels of nitrogen and cytokinin on wheat yield and yield components at normal and heat stress conditions in Khuzestan, Iran, this research was conducted at Ramin Agriculture and Natural Resources University in 20102011. This study was carried out in two separate factorial experiments in randomized complete block design with four replications. The first experiment was planted in a normal date and the second experiment was planted late (Terminal heat stress). In both experiments, nitrogen (N) was applied in four levels (0, 75, 150, and 225 kgha1) and Cytokinin (Ck) sprayed in three levels (0, 50 and 100 µM). The results of both experiments (normal and stress conditions) showed that by increasing the N rate, the grain yield (5652.1 and 3874.7 Kg/ha respectively), biological yield, number of spikes per m2, spikelet’s per spike, grains per spike were significantly (plt 0.01) increased. Application of Ck at normal sowing date increased the grain yield (4856.7 kg/ha) and 1000 grain weight (41 gr) significantly (plt 0.01) and at late sowing date only increased 1000 grain weight (30.2 gr) significantly (plt 0.01). Application of N and Ck in both experiments significantly increased grain yield (plt 0.05) and only at late sowing date increased 1000 grain weight significantly (plt 0.01). Based on our findings, application of N and Ck may lead to the amelioration of terminal heat stress effects on bread wheat in hot regions such as Ahwaz.