خوون چيني ، تكامل و تناسب ابعاد آجر در نماسازي هاي آثار معماري دزفول

معماري هنري است كه در اثر تكامل تجربيات استادان دوره هاي مختلف تاريخ همواره غني تر شده است. آثار معماري بناها در شهرهاي تاريخي ايران كه متناسب با اوضاع اقليمي، فرهنگي و بومي آن مناطق، صورت هاي متنوع و بديعي را به خود گرفته اند، بهترين نوع اين مدعا هستند. بافت قديم دزفول نيز در اين زمره قرار دارد. عنصر اصلي مصالح ساختماني كالبد قديمي اين شهر آجر است. استفاده از آجر در اين بافت منحصر به جداره ها و معابر در درون بافت نيست، بلكه همه اجزاي سازه تا تزيينات بناهاي بافت را در بر مي گيرد. مهارت معماران و استادان سازنده بافت اين شهر در خلق تركيب هاي تزييني بسياري از اجزاي آجر با ضخامت دوونيم سانتي متر تا چهار سانتي متر، بافت شهري منحصر به خود و با گونه هاي بسيار متنوعي از نقش هاي هندسي آجر (خوون چيني) را ايجاد نموده است. به بياني ديگر خوون چيني نقوش تزييني با آجر است كه به صورت خفته و رفته و چليپايي غالباً در ورودي و نماهاي خانه هاي دزفول در بافت قديم ديده مي شود. تاكنون كتاب ها و مقالات بسياري درباره تزئينات آجري يا تركيب آن با ساير عناصر در شهرهاي مختلف در معماري ايران ارائه شده است. ليكن سهم آجركاري دزفول در اين حوزه مطالعاتي بسيار ناچيز و در حد گزارش هاي بسيار كوتاه است. اين پژوهش با هدف مستندسازي و معرفي گونه هاي نقوش آجري ـ بافت دزفول ـ با توجه به گستردگي كاربرد آن ها در داخل بناهاي مسكوني، سردرها و گاهي در جداره معابر ارائه شده است. مستندسازي با استفاده از منابع و اسناد كتابخانه اي و همچنين مطالعات ميداني نگارندگان به روش توصيفي تحليلي تكميل گرديده است. در اين تحقيق با استناد به 65 نقش تزييني آجر با خوون چيني متمركز، به گونه شناسي نقش هاي آجري براساس تعداد اجزاي تكرارشده آن پرداخته شده است. شناسايي پركارترين تزيين آجري به لحاظ تعداد اجزاي تشكيل دهنده از نتايج آفرينش همه نقوش بر زمينه شطرنجي و مربع قناس با زاويه چرخش 45 درجه مي باشند. همچنين وحدت و انسجام بين نقوش به نحوي است كه تمام كتيبه يك كل واحد را تشكيل مي دهد و تفكيك اجزاي آن غيرممكن مي گردد.