جايگاه خيال در آفرينش اثر هنري (از منظر اسلامي)

خیال از كلیدی ترین مفاهیم در حوزۀ علوم اسلامی و معرفت شناسی است، چنانكه در مطالعات ادیان و الهیات، در مسئله تجربه دینی و امر قدسی و در هنر به عنوان اصلی ترین عنصر در آفرینش اثر هنری، بدان پرداخته اند. در غرب، بر خلاف دیدگاه اسلامی، خیال در بیشتر موارد در مقابل عقل قرار گرفته است. در حكمت اسلامی خیال یكی از مراتب پنجگانه وجودی عالم هستی و یكی از مراتب وجودی و معرفتی نفس انسان است و به نوعی بین دو عالم محسوس و معقول قرار می گیرد. از نظر متفكران اسلامی، خیال یكی از پنج حس باطنی است كه مدرك صور جزئیه و خزانه حس مشترك می باشد. از طرف دیگر خیال خود دارای مراتبی است: خیال متصل (مقید) كه ادراك خیالی آدمی از عالم ملك و خیال منفصل (مطلق) كه ادراك خیالی از عالم ملكوت و مجرد می باشد. در این دیدگاه، خیال می تواند اسباب وصول به صورت های روحانی و متعالی را ممكن سازد و به هنرمند در سلوك و ارتباطش با ملكوت و انقطاع از نفس اماره و جهان حس، یاری می رساند. در این مقاله به تشریح معنای خیال در غرب و تأثیر آن بر هنر غربی و سپس مقایسه آن با مفهوم خیال در اندیشه اسلامی و ارتباط آن با هنر قدسی پرداخته و در نهایت اهمیت و جایگاه خیال در فرآیند آفرینش و خلق اثر هنری از منظر اسلامی تبیین و ارائه می گردد.