بررسي عملكرد سطوح عايق، نيمه عايق و طبيعي در فرايند بارش- رواناب سامانه هاي سطوح آبگير، مطالعه موردي: ايستگاه پژوهشي خرم آباد اروميه

ايجاد پوشش گياهي دائمي و داراي بازدهي اقتصادي از جمله روش هاي مهار فرسايش آبي در نقاط مختلف است. امروزه، ايجاد سامانه­ هاي سطوح آبگير باران براي جمع آوري حجم كافي آب باران از طريق افزايش ضريب رواناب از سطح آبگير و همچنين، استفاده بهينه از بارش هاي كم حجم روزانه براي استقرار پوشش گياهي در اراضي رواج دارد. بر اين اساس، با توجه به تغييرات ايجاد شده در اكوسيستم و محيط زيست عرصه هاي طبيعي كه عمدتا ناشي از بهره برداري غيراصولي از منابع آب و خاك طي چند دهه گذشته است، لزوم بازنگري و بهينه سازي در سيستم هاي ذخيره نزولات آسماني و ارائه تلفيقي از روش هاي مختلف را به ­منظور كسب نتايج در احيائ و توسعه منابع طبيعي تجديد شونده ، ضروري ساخته است. بنابراين، پژوهش حاضر با هدف معرفي روش مناسب مديريت بهره برداري تلفيقي از سطوح عايق و نيمه عايق، در بهينه سازي كمي و كيفي توليد رواناب سامانه هاي سطوح آبگير براي توسعه باغات ديم در حوزه هاي آبخيز معرف مناطق خشك، نيمه خشك و نيمه مرطوب انجام شد. هدف اين پژوهش، تحليل و مدل نمودن ميزان عمق رواناب استحصالي در سطوح آبگير با تيمارهاي مختلف، براي ارائه الگوي عمق رواناب قابل استحصال براي شرايط آب و هوايي نيمه خشك كشور به ­طور نمونه استان آذربايجان غربي است. محل انجام پروژه در فاصله 30 كيلومتري جنوب شرقي شهر اروميه و در ايستگاه خرم آباد است. در اين ايستگاه، سطوح آبگير باران به ابعاد 5×6 متر مربع، با تيمارهاي سطح عايق، نيمه عايق و طبيعي در چهار تكرار بر روي دامنه جنوبي و با شيب 12 الي 15 درصد احداث شد. مقادير بارش روزانه و عمق رواناب حاصل از آن­ ها براي يك دوره آماري چهارساله و به تعداد 100 واقعه بارندگي روزانه منجر به توليد رواناب، اندازه گيري شد. براي بررسي فراواني بارش هاي روزانه بيشتر از صفر، يك، پنج و 10 ميلي­ متر در هر ماه از داده هاي 54ساله (2005-1951) ايستگاه هواشناسي سينوپتيك اروميه به عنوان ايستگاه معرف شرايط اقليمي نيمه خشك استفاده شد. نتايج نشان داد، بارش هاي روزانه بيشتر از يك و پنج ميلي­ متر در فصل رشد گياه شامل ماه­ هاي تير، مرداد و شهريور به ترتيب داراي متوسط فراواني يك بار در يك سال و يك بار در سه سال هستند. همچنين، حد آستانه بارندگي روزانه براي شروع رواناب به ترتيب براي سطوح آبگير عايق، نيمه عايق و طبيعي برابر 2.5، 3.5 و 4.4 ميلي­ متر و درصد ضريب توليد رواناب اين سطوح به ترتيب برابر 41.17، 10.58 و 1.74 براي دوره زماني فروردين الي آبان ماه است. لذا، استفاده از تيمار عايق براي ايجاد سطح آبگير همراه با تعبيه سامانه ذخيره رواناب حاصل از ماه هاي پر باران مثل فروردين و ارديبهشت و سامانه توزيع آب ذخيره شده در ماه هاي پر نياز آبي گياه شامل تير، مرداد و شهريور توصيه مي شود.