تأثير نوسانات آب‌‌وهوايي بر رخداد پديدۀ گرد و غبار (مطالعۀ موردي گرد و غبارهاي غرب و جنوب غرب ايران)

Climate change and dusty days in the west and southwest of Iran

تغييرات و نوسانات آب وهوايي در اثر تغيير درجه حرارت كرۀ زمين اتفاق مي افتد. تغيير الگوهاي بارشي، دما، خشكسالي، ترسالي، وقوع پديده گرد و غبار از اثرات تغيير اقليم است كه در كشورهاي حوضۀ خليج فارس به وجود آمده است. هدف از اين پژوهش، بررسي روند اين تغييرات و مكانيزم زماني و مكاني وقوع اين گرد و غبارهاست. بدين منظور، داده هاي سرعت باد، دما، بارش و تعداد روزهاي گرد و غباري 5 ايستگاه منطقه براي دو دورۀ پنج ساله تهيه و با استفاده از روش هاي آماري لازم، بازه هاي زماني فعاليت آن ها و روند تغييراتشان مورد مقايسه و ارزيابي قرار گرفت. نتايج نشان داد در سال هاي اخير، ميزان متوسط بارش سالانه كاهش و ميزان دما، سرعت باد و تعداد روزهاي گرد و غباري افزايش يافته است. دلايل مهمي همچون استقرار سيستم هاي فشار جنب حاره در بازه اي خاص از سال، تشكيل سيكلون هاي سطحي در سطح بيابان هاي غرب ايران، بيابان زايي، كاهش پوشش گياهي، نوع رسوبات بيابان ها و خشكاندن تالاب ها در كشور عراق باعث افزايش اين گرد و غبارها شده است. سپس يك سامانۀ گرد و غباري به عنوان نمونه انتخاب و نقشه هاي فشار، امگا و دما در سطوح مختلف و تصاوير ماهواره اي آن در منطقۀ مورد مطالعه استخراج شد. نتايج نشان داد كه هرگاه يك ناوه عميق در سطوح فوقاني جو منطقه مستقر و در سطح زمين هم، سيكلون هاي سطحي ايجاد شود، باعث پديدۀ گرد و غبار در منطقه مي شود و چون جهت وزش باد بر اثر سيستم هاي فشار، عرض جغرافيايي و اختلاف دمايي ارتفاعات شرق تركيه با منطقه پست خليج فارس، از شمال غرب به جنوب شرق است، گرد و غبار را به داخل كشورمان هدايت مي كند.

Abstract Climate change has become a widespread and relatively dominant phenomenon at present. It has affected many atmospheric processes such as rainfall, dust storms, temperature increasing and so for. These changes are very important for the living environment and thus needed to study and understand. Therefore the main objective of this study is to investigate the temporal and spatial variations of the dust storms over the northwest of Iran. For this purpose the daily data of temperature, rain, dusty days and wind speed of five stations in the area were obtained from Meteorological Organization of Iran for the years 2001 2005. In addition to the temporal analysis of the dusty days the synoptic patterns at the 500 hPa level and sea level and satellite imagery of a case dust storm were analyzed. The results showed that the dominance of a deep trough at the 500 hPa level and a surface low brings the dusts from the west and northwest through the westerly and northwesterly winds to the area. As a result, the main source for the dust storms is the dried and barren lands of Iraq and the main carrier is the atmospheric winds.