خوانشي اسلامي از فلسفه اخلاق يونان؛ نگاهي هرمنوتيكي به تهذيب الاخلاق مسكويه

An Islamic View of Greek Moral Philosophy A Hermeneutic View of bin Meskawayh’s “Tahdhib Al Akhlaaq”

چگونگي شكل‌گيري و تحول مفاهيم و انتقال آن به فرهنگ و تمدن ديگر، جسارتي سترگ در فهم انديشه است. نوشتار پيش رو، متن «تهذيب الاخلاق» را براي بررسي انتخاب كرده، تا با نگاهي هرمنوتيكي (تفسيري)، از چگونگي تحول مفاهيم اخلاقي يونان، نحوه انتقال و برگردان آن به فرهنگ و انديشه اسلامي، گزارشي فراهم آورد. پرسش اين است: با توجه به شيوه هرمنوتيكي، فهم مفاهيم اخلاقي نزد مسكويه چگونه است؟ «تهذيب الاخلاق» متني است كه مفاهيم اخلاقي و بنيان‌هاي اين مفهوم را در درون نظام زباني ـ واژگاني خود جاي داده است. تبار متن تهذيب الاخلاق را ميتوان در «اخلاق نيكوماخوسِ» ارسطو، به عنوان بينامتنيت مسكويه، انگاشت. بنياد‌هاي فلسفي ـ اخلاقي متن تهذيب الاخلاق نزد ارسطو و مسكويه يكسان نيست. پوليس (شهر ـ دولت) ، فرونسيس (عمل) ، ريطوريقا (سخنوري) ، پراكسيس (كنش) و ديكه (عدالت) مفاهيم كليدي براي تبيين بنيان‌هاي فلسفه اخلاق نزد ارسطو است. در حالي كه فضيلت، سعادت، خرد و مدنيت، مفاهيمي هستند كه در نظام اخلاقي مسكويه برجسته‌اند. واژه‌ها به شكل يوناني آن نزد مسكويه حاضر نيست، اما مسكويه فهم و ترجمه‌اي از اين مفاهيم بيان كرد كه بنيان‌هاي اخلاق فلسفي را پي‌ريزي كرد. نوشتار پيش رو تلاشي است براي فهمِ تحولِ مفاهيمِ اخلاقي در حوزه فكر اسلامي؛ به منظور نشان دادن «امكان شكل‌گيري دانش فلسفي اخلاق» در اسلام دوره ميانه.

Assistant professor, department of political sciences, Tarbiat Modarress University Realizing the manner in which concepts are formed, transformed and transferred to other cultures and civilizations is a great undertaking in understanding notions. The present paper seeks to study the book “Tahdhib Al Akhlaaq” so as to provide a report, through a hermeneutic (analytic) approach, with regard to the manner in which the Greek ethical concepts have been transferred and transformed into the Islamic culture and ideology. The question that is raised is that “considering the hermeneutic method, how is it possible to understand the ethical concepts as explained by bin Maskawayh?” Tahdhib Al Akhlaaq is a book which contains ethical concepts and the foundations of this concept in its lexical-linguistic system. The type of language used in Tahdhib Al Akhlaaq can be found in Aristotle’s Nicomachean Ethics which can be considered an intertextual characteristic of bin Maskawayh’s writing. The philosophical-ethical principles used by bin Maskawayh in the book “Tahdhib Al Akhlaaq” and the ones employed by Aristotle in his books are not the same. Concepts such as Polis (city-state), Phronesis (deed), Rhetoric (eloquence), Praxis (action), Dike (justice) are key concepts for the explanation of the principles of Aristotle’s moral philosophy.This is while issues such as virtue, felicity, wisdom, and civilization are the prominent concepts in bin Maskawayh’s ethical system. Though the Greek terminologies for these concepts have not been utilized by bin Maskawayh, he has presented the translation and conception of these concepts on which he has founded the foundations of philosophical ethics. The present paper is an attempt to understand the developments of ethical concepts in the area of Islamic ideology, in order to show the “possibility of the formation of the philosophical science of ethics” in the middle ages of Islam.