پژوهشي در ادراكات اعتباري در علم كلام

An Inquiry into Arbitrary Perceptions in Theology

ادراكات حقيقى، انكشافات و انعكاسات ذهنى واقع و نفس‏الامر است، ولي ادراكات اعتبارى، فرض‏هايى است كه ذهن آنها را به‏منظور رفع نيازهاي حياتى ساخته است و جنبه وضعى، قراردادى، فرضى و اعتبارى دارند. درباره ارتباط استنتاج منطقي بين ادراكات حقيقي و ادراكات اعتباري دو ديدگاه عمده وجود دارد: ديدگاه نخست را مبني بر نفي ارتباط منطقي، محقق اصفهاني پايه‏گذاري كرد و از سوي علامه‌طباطبايي، امام خميني و شهيد مطهري دنبال شد. اما مطابق ديدگاه دوم، بين ادراكات حقيقي با ادراكات اعتباري‏اي كه پشتوانه حقيقي و نفس‏الامري دارد، رابطه استنتاج منطقي برقرار است. پيروان ديدگاه نخست در پرتو مبناي معرفتي فوق، كاربرد ادراكات حقيقي را در مسائل كلامي صحيح ندانسته، بيانگر خلط ميان حقيقت و اعتبار مي‏دانند. اما مطابق ديدگاه صحيح كه بيانگر ديدگاه مشهور ميان متكلمان و غالب فيلسوفان است، كاربرد ادراكات حقيقي در مسائل كلامي صحيح بوده، به‏عنوان يك پيش‏فرض معرفت‏شناختي، مورد پذيرش متكلمان قرار داشته و در دو حوزه تعريفات و استدلالات در علم كلام مشهود است. بر اساس اين ديدگاه، مسائل كلامي، يا جزء ادراكات واقعي و نفس‏الامري‏ است و يا در صورت اعتباري‌بودن، در نفس‏الامر ريشه داشته، جزء اعتباريات محض و مشمول شاخصه‏هاي ادراكات اعتباري محض نيست.

Real perceptions are the mental reflections of realities on the ground whereas arbitary perceptions are assumptions which mind makes in order to meet its vital needs. They are based on contract, supposition and consideration. There are two opinions concerning the logical inferential relation between real and arbitrary perceptions. According to one opinion that was originally presented by Muhaqqiq Isfahani and followed by Allama Tabatabei, Martyr Mutahhari and Imam Khomeini, there is no logical relation between the two. According to the other, however, there is a logical inferential relation between real perceptions and arbitrary perceptions in case the latter is supported by the realities on the ground. Based on the above-mentioned epistemological principle, the followers of the first opinion do not use real or factual perceptions in theological issues and if a thing as such happens they take it as confusion between reality and arbitrariness. However based on the correct opinion held by most theologians and philosophers, it is correct to use real and factual perceptions in theological issues. Theologians have mostly dealt with factual perceptions as an epistemic presupposition. They have used such perceptions both in theological definitions as well as in theological argumentations. Based on this opinion, theological issues form part of factual perceptions. In case they do not, they are not mere suppositions, but are instead rooted in facts.