نقش عقل عملي در كمال انسان

The Role of Practical Intellect in Mans Perfection

فلاسفه اسلامي نفس انساني را مشتمل بر تمام قواي طبيعي، گياهي و حيواني دانسته و علاوه بر آن معتقدند كه دو قوه ويژه به نام‌هاي عقل نظري و عقل عملي دارد. درباره عقل عملي و جايگاه آن در بين قواي نفس ناطقه و نيز كاركرد آن كمتر سخن گفته شده است. از اين رو ما در اين مقاله به روش توصيفي-تحليلي به اين مهم پرداخته و به اين نتيجه رسيده‌ايم كه كيفيات اربعه، قواي طبيعي، نباتي و حيواني (كه تقريبا بيست و چهار قوه مي‌شوند) در خدمت عقل عملي (در جايگاه بيست و پنجم) قرار مي‌گيرند تا او نيز با سه كاركرد (انفعالات، استنباط صناعات و افعال اختياري) و در چهار مرتبه (تهذيب ظاهر، تهذيب باطن يا تخليه، تحليه، فنا و اسفار اربعه) در خدمت عقل نظري باشد و عقل نظري را مهيا كند تا از مبادي عاليه منفعل شده و از مرتبه هيولاني به بالملكه، بالفعل و سپس مستفاد برسد و بدين وسيله با بياني فلسفي روشن مي‌شود كه همه عالم در خدمت انسان است تا انسان با دو بال عقل نظري و عقل عملي به عالي‌ترين درجات كمال كه همان قرب الهي است نائل گردد.

Muslim philosophers maintain that mans soul comprises natural, vegetative and animal faculties. They are also of the view that the human soul has two special powers namely the theoretical intellect and practical intellect. Very little has been said about the practical intellect, its function and status among the faculties of the rational soul. Thus, this article using an analytical – descriptive method of research concludes that the four qualities, natural, vegetative and animal faculties (numbering about twenty four faculties) are at the service of the practical intellect (at the 25th stage) so that it may also aid the theoretical intellect through its three functions (interaction, inference, voluntary actions) in four stages such as purification of the exterior (zahir), purification of the interior (batin) or detachment (takhliya), beautification (tahliya), annihilation (fanā) and the four journeys. It should, therefore, prepare the theoretical intellect to be influenced by sublime origins and to reach the acquired (mustafad) stage after completing the potential (hayulani), habitual (bil-malakah) and actual (bil-fil) stages. Thus, it becomes clear through philosophical reasoning that the world in its entirety and the practical and theoretical intellects are entirely at mans service to enable him to attain the highest degree of perfection which is proximity to Allah.