اعتقادنامه‌هاي شيخ بهايي و مجلسي: گزارش، مقايسه و تحليل

An Account, Comparison and Analysis of Two Letters of Beliefs

ارائه اصول اعتقادات ديني به شكل مكتوب يا بيان آن به صورت شفاهي، سنتي ديرپا در ميان مسلمانان است. اين اعتقادنامه‌ها در حفظ و انتقال اصول زيربنايي و مشترك هر مكتب تلاش مي‌كنند، اما در عين حال، برخي آرا و باورهاي شخصي نويسنده يا گوينده را نيز در خود دارند كه نبايد آنها را با اصول مشترك فيه، اشتباه كرد. مسائل و مباحثي كه هر نويسنده در رساله خود مي‌آورد علاوه بر نشان دادن اساس مذهب او، نشانگر طرز تفكر، بينش و منش و شخصيت وي نيز هست. در اين مقاله رساله اعتقادي شيخ بهايي و مجلسي تبيين و تحليل و مقايسه مي‌شود. مجلسي در رساله خود بيشتر در مقام توصيه و تجويز است و لحن دستوري او، رساله اعتقادي‌اش را به رساله‌هاي عمليه فقها شبيه كرده است. اما شيخ بهايي به طور مطلق، در مقام توصيف و تبيين رأي خود است و برخلاف مجلسي، به نقد يا تكفير مخالفان نمي‌پردازد. شيخ بهايي، دو سوم حجم رساله خود را به مسائل عملي اسلام اختصاص داده اما مجلسي بيشترين همّ خود را صرف شرح اصول عقايد كرده و در بخش اعمال، به شرح مقدمات عمل و توصيه‌هاي اخلاقي بسنده كرده است.

Oral or written presentation of religious principles of faith is an old tradition among Muslims. The aim of these letters of beliefs is to preserve and transfer the basic and common principles of every sect. However, they include some of the writer or narrators personal views and beliefs which should not be confused with those common principles. The issues and discussions presented by a writer in his/her treatise show not only the basis of his religion but also his way of thinking, insight, nature and character. The present paper elaborate on, analyzes and compares Sheikh Bahai and Majlesis letters of beliefs. In his treatise, Majlesi is more concerned with recommendation and prescription, and his imperative language likens his treatise to jurists practical treatises. In contrast, Sheikh Bahai absolutely describes and explains his views and does not criticize or anathematizes the opponents. He allocates two third of his treatise to the explanation of practical issues of Islam, but Majlesi allocates most of his treatise to the explanation of the principles of faith and considers the explanation of preliminaries of acts and moral recommendations sufficient in terms of acts.