آموزش و پرورش و هويت ملي

«هويت ملي» يكي از مباحثي است كه از اهميت تاريخي و جامعه شناختي فراواني برخوردار است. اهميت تاريخي آن به اين جهت است كه اولاً اين پديده در فرايند زمان در جامعه شكل گرفته و از رويدادها و تغيير و تحولات تاريخي تأثير پذيرفته است. ثانيا، هر هويتي كه امروزه در جامعه و ميان گروههاي اجتماعي مشاهده مي شود، برگرفته از جريان هاي تاريخي ادوار مختلف است. از نظر جامعه شناختي هويت ملي به اين لحاظ اهميت دارد كه يكي از عوامل مهم انسجام اجتماعي و وفاق ملي در هر جامعه تلقي مي شود. هر اندازه يك ملت از هويت محكم تر و منسجم تري برخوردار باشد، به همان اندازه در تحكيم پايه هاي همبستگي و وفاق اجتماعي موفق تر خواهد بود. هويت ملي ريشه در اعماق تاريخ و فرهنگ ملت دارد و با سرشت تك تك افراد جامعه در آميخته است. از زماني كه آموزش وپرورش به صورت رايگان و اجباري و همگاني به عنوان بخشي از راهبردهاي توسعه در بيشتر كشورهاي جهان معرفي و اجرا شده است، دست اندركاران آموزش وپرورش كشورمان نيز بر آن شدند تا با برنامه ريزي هاي درسي و به ويژه از طريق محتواي كتاب هاي درسي، تمهيدات لازم را براي ايجاد آگاهي و تقويت بعد شناختي و تعميق و تحكيم حس تعلق به هويت ملي در بعد عاطفي و احساسي در دانش آموزان فراهم آورند. مطالعه و بررسي مفهوم هويت ملي همواره در علوم مختلف مهم و مورد تأكيد بوده و هست. علاوه بر آن، امروزه موضوع هويت ملي، در حوزه روشنفكري، مطبوعات، و رسانه هاي صوتي و تصويري امري مهم و قابل توجه محسوب مي شود. تا به حال پژوهش هاي متفاوتي در زمينه هويت در كشور انجام شده اند. به طوركلي با بررسيها و پژوهشهاي انجام شده در اين مورد چنين مي توان استنباط كرد كه بي توجهي به مقوله هويت ملي در كتابهاي درسي، در مقام يكي از ابزارهاي انتقال هويت ملي، در خور تامل است. آثار اين امر در بخشهاي متفاوت، به ويژه در ضعف آگاهي از هويت ملي و وابستگي بدان، ديده مي شود. هويت ملي در شرايط كنوني دستخوش چالش هايي است كه مشكلات جديدي را پيش روي ايرانيان قرار مي دهد. در اين مقاله ضمن بررسي مفهوم هويت ملي، عناصر و مؤلفه هاي آن، و ارتباط هويت ملي با تاريخ و سير تاريخي هويت ايراني، 9 مورد از پژوهش هاي انجام شده در زمينه نقش آموزش و پرورش در هويت ملي (با تأكيد بر كتابهاي درسي) مورد توجه قرار گرفته است. به علاوه، در قسمت نتيجه گيري مباحثي در زمينه نقش تدريس در جبران ناكارامدي كتابهاي درسي در باز توليد هويت ملي بيان شده و راه كارهايي در اين زمينه ارائه شده اند.