گستره اختيارات حاكم اسلامي در جايگاه وليّ دم

The realm of authorities of Islamic ruler in place of blood guardian

با توجه به لزوم جلوگيري از هدر رفتن خون انسان، خداوند به طور قهري حاكم را وليّ كسي قرار مي دهد كه وليّ ندارد. اما آيا تمام اختياراتي كه براي اولياي دم وجود دارد، براي حاكم نيز ثابت است؟ و او نيز در جايگاه وليّ‏دم مي تواند آنها را اعمال كند و از قصاص به ديه و يا بدون آن رضايت دهد يا خير؟ در اين مسيله دو ديدگاه مشهور و غير مشهور وجود دارد؛ مطابق ديدگاه مشهور، حاكم همچون ديگر اولياي دم با استناد به دو روايت ابي ولاد مي‏تواند در مقابل اخذ ديه، از قصاص گذشت كند، ليكن حق عفو بلاعوض را ندارد. اما ديدگاه دوم، قايل به جواز عفو بلاعوض نيز مي باشد. اين مقاله علاوه بر بيان دو ديدگاه فوق، به بيان نظر اهل سنت ـ كه مطابق ديدگاه مشهور است ـ و ديدگاه قانون گذار نيز مي پردازد و سپس با تامل در ديدگاه مشهور و با توجه به روايتي كه امام را عاقله شخص بلاوارث تلقي مي كند و همچنين نتيجه انضمام رواياتي كه از يك سو ديه بلاوارث را جز انفال دانسته و از طرف ديگر انفال را حق امام مي داند، ديدگاه غير مشهور را تقويت مي كند.

Due to necessity of prevention of wasting human blood, God naturally places the Islamic ruler as the guardian of person who has no guardian. But does the ruler have all authorities that the blood guardian has? And can the Islamic ruler also perform all authorities as the blood guardian and can he change the retaliation into the blood – money or not? Regarding this issue, there are two well-known and unknown theories. According to the well-known theory, the Islamic ruler can forgive retaliation instead of taking blood–money, like other blood guardians on the basis of the two traditions of Abi Vallad, but he has no right of gratuitous forgiveness. According to the second theory, the Islamic ruler can forgive the murderer without taking the blood-money. This paper, in addition to expressing the above-mentioned theories, deals with sunniʹs point of view, that is correspondent to the well-known theory, and legislator view. Then, by contemplation on the well-known theory and on the basis of a tradition that considers Imam as wise and mature person (Aqeleh) who has no inheritor, and also as a result of including traditions that considers the blood-money which has no inheritor as a part of spoil of war (Anfal) on one hand, and views the Anfal as Imamʹs right on the other; this paper supports and strengthens the unknown theory.