بررسي انتقادي استدلال سيد شريف جرجاني بر بساطت مشتق

A Critical Study of Seyyed Sharif Jurjani’s Reasoning Regarding the Simplicity of the Derivative

مسيله بساطت يا تركب مشتق، از دغدغه‌هايي است كه در عين شباهت آن به مباحث اعتباري، در مقاطعي بر بحثهاي فلسفي تاثيرگذار بوده است. نوشتار حاضر درصدد است به بررسي انتقادي استدلال جرجاني بر بساطت مشتق بپردازد. مطابق استدلال وي هرگاه مشتق، مركب از «شي له المشتق منه فرض گردد، در صورت اخذ مفهوم «شي »، دخول عرض عام در فصل و در صورت اخذ مصداق «شي »، انقلاب قضاياي ممكن به ضروري اتفاق مي‌افتد. در صورت نخست فصل، از فصل بودن مي‌افتد و در فرض دوم جهت امكان از عالم واقع جمع ميگردد. براي تبيين كيفيت انقلاب، راهكاري ارايه شده است كه به تحليل مفهوم حصه و نقش قيد و تقيد در محمول باز ميگردد. در ادامه، برغم بينقص شمردن اين استدلال، روشن خواهد شد كه دليل مزبور براي اثبات بساطت مشتق ناكارآمد است و تنها از عهده اخراج مفهوم يا مصداق «شي » از حقيقت مشتق برمي‌آيد.

The problem of the simplicity or combination of the derivative is one of the controversial issues which, in spite of its similarity to mentally-posited discussions, has sometimes affected philosophical debates. The present paper reports on the results of a critical study of Jurjani’s reasoning regarding the simplicity of the derivative. In his view, whenever the derivative is assumed to consist of “shayin lahu …”, in case of attaining the concept of “shay”, interference of general accident in differentia occurs. However, in case of attaining the extension of “shay”, the transformation of the possible proposition through the necessary happens. In the first case, the differentia fails to be a differentia, and in the second case the direction of possibility is removed from the world of reality. In order to explain the quality of the transformation, a solution has been presented which analyzes the concept of portion and the role of limitation and determination in the predicate. Here, the writers, in spite of considering this argument to be perfect, clarify that the given reason for demonstrating the simplicity of the derivative is inefficient and is only capable of deriving the concept or referent of “shay” from the truth of the derivative.