ديدگاه حكيم سبزواري درباره برهان تضايف و نقش آن در اثبات اتحاد عاقل و معقول

Hakim Sabziwari’s View of the Correlation Argument on Demonstrating the Union of the Intellect and the Intelligible

حكيم سبزواري اگرچه همانند صدرالمتالهين از طرفداران نظريه اتحاد عاقل و معقول است اما بر خلاف وي، در باب برهان تضايف ـ‌كه مهمترين برهان صدرالمتالهين براي اثبات اين نظريه است‌ـ سخنان گوناگوني گفته و مواضع متفاوتي اختيار كرده است؛ گاه آن را ناتمام خوانده و اشكالات آن را برشمرده، گاه تقريري ديگر از آن بدست داده و گاه آن را تمام دانسته و به دفاع از آن پرداخته است. اين مقاله به گزارش، تحليل و بررسيِ سخنان گوناگون حكيم سبزواري درباره برهان تضايف اختصاص دارد. حاصل آنكه تلقيِ حكيم سبزواري از برهان صدرالمتالهين، تلقيِ خاصي است كه در برخي موارد با كلام ملاصدرا سازگار نمينمايد و بر استدلالهاي وي براي رد آن برهان نيز اشكالهايي وارد است اما در مجموع ميتوان گفت مـواضـع گـونـاگـون او كمـابـيـش بـا يـكـديـگـر هماهنگند.

Like Mulla Sadra, Hakim Sabziwari is an advocate of the theory of the union of the intellect and the intelligible. However, unlike him, Sabziwari has spoken differently and adopted different positions regarding the correlation argument, which is Mulla Sadra’s most important argument for demonstrating the above theory. Sabziwari has sometimes called it imperfect and referred to its defects and, at other times, he has viewed it as a perfect argument and defended it. This paper analyzes and examines his different statements about the correlation argument. In conclusion, the writers maintain that Hakim Sabziwari’s interpretation of Mulla Sadra’s argument is a specific one which is, in some cases, inconsistent with Mulla Sadra’s words. They also question his reasons for rejecting this argument; however, they declare that Sabziwari’s various positions with respect to the correlation argument could be considered to be, more or less, consistent with each other.