مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - آينده اسلام سياسي در عصر جهاني‌شدن: ديدگاه‌هاي مختلف

چكيده فارسي :

در سال‌هاي اخير دو ديدگاه اصلي درباره اسلام سياسي شكل گرفته است. ديدگاه اول اسلام سياسي را پديده‌اي مسالمت‌جو و مدرن دانسته و امكان سازش ميان آن و مفاهيم مدرن غربي را ميسر مي‌داند؛ بدين‌معنا اسلام سياسي نه تنها پديده‌اي سنتي نيست بلكه در نهايت منطق مدرنيته غربي را مي‌پذيرد. ديدگاه ديگر اسلام سياسي را پديده‌اي خشونت‌آميز، غيردموكراتيك و سنتي مي‌داند؛ بدين‌معنا اسلام سياسي پديده‌اي كهنه و نخ‌نما شده است كه هدفي جز رد مناسبات مدرن و تخريب خشونت‌آميز وضع موجود ندارد. براساس ديدگاه اول اسلام سياسي نهايتاً درون صورت‌بندي غربي مدرنيته حل شده و منطق برتر مدرنيته غربي را مي‌پذيرد و براساس ديدگاه دوم، جنگ و منازعه ميان اسلام سياسي و مدرنيته غربي ناگزير است و سرانجام اين جنگ نيز، نابودي اسلام سياسي است. در مقابل اين دو ديدگاه، مقاله حاضر ديدگاه سومي را مطرح مي‌كند كه: اسلام بنابه ماهيتْ پديده‌اي خشونت‌آميز و غيردموكراتيك نيست اما ضرورتاً با مفاهيم مدرن غربي نيز همخواني ندارد. براساس اين ديدگاه اسلام سياسي هرچند پديده‌اي مدرن است اما ريشه در سنت عميق اسلامي دارد؛ لذا مي‌توان آن را پديده‌اي سنتي ـ مدرن دانست كه پايي در سنت آرماني اسلام و پاي ديگر در واقعيات دنياي مدرن دارد. از نظر ماهيت نيز، اسلام سياسي نه خشونت‌محور بلكه عقل‌محور است، هرچند اين عقل‌محوري مبنايي الهي ـ بشري دارد و نه صرفاً اومانيستي. با اين اوصاف آينده اسلام سياسي چه خواهد بود؟ بنابر اين ديدگاه: در آينده اسلام سياسي ـ با توجه به ماهيت عقلاني خود ـ نه در درون گفتمان مدرن غربي حل خواهد شد و نه مغلوب اين گفتمان؛ بلكه از مناسبات حاكم بر روابط بين‌الملل بهره برده و به گفتماني در ميان ساير گفتمان‌ها بدل مي‌شود. به بيان ديگر، اسلام سياسي درعصر جهاني‌شدن، پسامدرنيسم (تمركززدايي) و چند فرهنگ‌گرايي، منطق خاص خود را دنبال خواهد نمود. نتيجه اينكه اسلام سياسي به‌عنوان يك پديده سنتي ـ مدرن صرفاً وجه سلبي نخواهد داشت، بلكه وجه ايجابي داشته و صورت‌بندي سياسي اجتماعي خاص خود (مردم‌سالاري ديني) را بازتوليد خواهد نمود.