تكنولوژي، عامليت و تصميم

نظريه كنشگر شبكه به‌عنوان يكي از نظريه‌هاي مهم در مطالعات علم و فنّاوري، از وساطت مصنوعات و عامل‌بودن آنها در كنار انسان‌ها دفاع مي‌كند. مصنوعات و انسان‌ها واسطه‌هايي‌اند كه ماهيت يكديگر را تغيير مي‌دهند. از اين‌رو تصميم‌ها، كنش‌ها و عامليت‌هاي انسان امري وساطت‌شده است، ما «به همراه» مصنوعات تصميم‌ خواهيم گرفت و كنش خواهيم كرد نه «به وسيله» آنها. تصميم برخاسته از يك ذات ايزوله انساني نيست و عامليت و كنش تنها متعلق به انسان نيست بلكه بر روي شبكه‌اي اجتماعي ـ فني از انسان و مصنوعات توزيع مي‌شود. اين رويكرد مسائلي را در مورد رابطه مصنوعات با انسان و عامليت و تصميم‌گيري انسان‌ها ايجاد مي‌كند؛ از جمله اينكه آيا عامليت توزيع‌شده و واسطه‌بودن مصنوعات، قصديت و اراده را از انسان سلب نمي‌كند؟، آيا به مصنوعات قصديت نمي‌دهد؟ چه بر سر مسئوليت‌هاي اخلاقي و حقوقي انسان مي‌آيد؟ آيا به‌تبع عامليت توزيع‌شده، مسئوليت نيز بر روي مصنوعات توزيع مي‌شود؟! اينها مسائلي است كه در اين مقاله به آنها خواهيم پرداخت. ما با دفاع از موضع نظريه كنشگر شبكه، نشان خواهيم داد كه نگاه شبكه‌اي و متقارن به مصنوعات و واسطه و عامل دانستن آنها، نه از انسان‌ها سلب قصديت مي‌كند نه لزوماً به مصنوعات قصديت مي‌دهد و همچنين پيامد‌هاي غيرشهودي‌ در باب مسئوليت را به همراه ندارد.