تجربه مادرانه زنان مطلقه از حضانت فرزندان خود (مطالعه‌اي پديدارشناسي)

Motherhood Experience of Divorced Women on the Custody of their ChildrenA Phenomenological Study

ازدواج و تشكيل خانواده براي هر فرد، آثار و پيامدهايي به همراه دارد و موجبات هويت‌بخشي و ثبات زندگي را فراهم مي‌كند؛ اما جدايي زن و شوهر موجب بروز مشكلات گوناگوني مي‌شود. اين امر درباره زنان با پيچيدگي و مسائل بيشتري همراه است. هدف اين مطالعه، فهم تجربه‌هاي مادرانه زنان مطلقه پس از حضانت فرزندان خود است. پژوهش حاضر از نوع كيفي و به روش پديدارشناسي انجام شده است. شيوه گردآوري داده‌ها، مصاحبه نيمه‌ساخت‌يافته بوده و در پايان با بيست تن از زنان به شيوه نمونه‌گيري هدفمند گفتگو شده است. براي تحليل اطلاعات نيز روش كولايزي و موستاكاس به كار رفته است. درمجموع از ميان زناني كه در اين پژوهش با آنان مصاحبه شد، چهار نوع تجربه با مضمون‌هاي «تعليق هويت جنسي زنانه»، «ناكامي در هويت‌يابي جنسيتي مادرانه»، «احساس درماندگي» و «احساس حسرت و تنهايي» به دست آمد. سپس اين تجربه‌ها در سه بستر و شرايط اجتماعي و اقتصادي تحت عنوان مادري خودمحور، تقديرمحور و فرزندمحور، جداگانه و به لحاظ ساختاري توصيف شد. البته چنانچه مضمون‌هاي چهارگانه تجربه‌هاي مادرانه و بسترهاي سه‌گانه مادري زنان مطلقه شهر تهران را بر روي يك طيف در نظر بگيريم، ويژگي آشكار تجربه مادري زنان مطلقه شهر تهران، غلبه هويت جنسي زنانگي براي دوري از تنهايي و واگذاري وظايف مادري است. در نقطه مقابل طيف، زناني قرار دارند كه با وجود تلاش مادرانه و برعهده‌گرفتن وظايف و نقش‌هاي مادري، احساس ناخوشايندتري از هويت‌يابي جنسيتي خود دارند. درواقع گذشت زمان، ميان‌سالي، حمايت نشدن از سوي خانواده يا پدر فرزندان، تلاش‌هاي آنان را به شكست در تجربه مادري كشانده است. در ميانه طيف، تجربه‌هاي مادري فاتاليستي هستند كه به نوبه خود، گونه‌اي درماندگي و استيصال را تجربه مي‌كنند. اتفاقاً اين نوع تجربه مادري، از آنان زناني آسيب‌پذير ساخته؛ چراكه در گونه‌اي تعارض هويتي قرار دارند.

Marriage and having a family is along with consequences for each person and it provides the ground for developing identity and stability in his life. However, the separation of couples leads to various problems. This issue is along with far more complicated problems for women. The objective of this study is the better understanding of motherhood experiences of divorced women on the custody of their children. The present research is considered a qualitative kind and it has been done through survey method. The data collection was done through the interview and at the end; it has been conversed with 20 women via the purposeful sampling. It was generally achieved four kinds of experiences with the themes of “suspension in womanly sexual identity”, “lack of achievement in motherhood sexual identity finding”, “feeling despair”, and “feeling envious and lonely”. Later, these experiences were separately described in the three grounds and socialeconomical conditions under the title of “selfcentered motherhood, fate centered motherhood, and childcentered motherhood”. If we consider the four motherly concepts and the three motherly grounds of divorced women in Tehran on a perspective, it can be observed that the clear property of motherhood experience of divorced women in Tehran is the womanly sexual overcoming on avoiding loneliness and passing the motherhood responsibility. In the opposite side, there exist women who are of more unpleasant feeling of sexual identity finding in spite of maternity efforts and taking the motherly responsibilities. In fact, the passage of time, middle age, not being supported by family or children’s father has changed their efforts to failure in motherhood experience. In the middle of range, there are the fatalist motherhood experiences along with some distress. This kind of experience has made them fragile women since they are struggling with some identity.