تطور روش‌شناختي در جريان موسوم به «فمينيسم اسلامي»

'methodological developments of 'Islamic feminism

جريان فكري موسوم به «فمينيسم اسلامي» كه در ميان علاقه‌مندان به مسائل زنان، يك جايگزين معرفتي براي بازانديشي مسائل زنان در اسلام و جوامع اسلامي شناخته شده، در سه ـ چهار دهه اخير كوشيده بر اساس روش‌شناسي تفسيري (به طور ويژه هرمنوتيك)، نقد تاريخي، چشم‌انداز زنانه در رويارويي با مسائل زنان در متون ديني و ... خوانشي جايگزين اسلام در مسائل زنان ارائه دهد. پژوهشگران اصلي اين جريان كه البته زمينه‌هاي پژوهشي، ديدگاه‌ها و وابستگي‌هاي فرهنگي گوناگوني دارند و به لحاظ تمركز موضوعي نيز آثار متنوعي را در زمينه مسائل زنان در اسلام و جوامع اسلامي توليد كرده‌اند ـ ازآنجاكه مي‌خواهند خوانش متفاوتي از رويارويي اسلام با مسائل زنان ارائه دهند ـ همه تحت عنوان «فمينيسم اسلامي» بازشناسي مي‌شوند؛ هرچند همه با اين نحوه از هويت‌بخشي هم‌داستان نيستند. كاوش مؤلفه‌هاي روش‌شناختي ادبيات پژوهشي اين نويسندگان از رهگذر خوانش تحليلي ـ تطبيقي آثارشان، ما را از سويي به تطورات صورت‌گرفته در رهيافت‌هاي روش‌شناسي اين گروه و از سوي ديگر به ريشه‌ها و آبشخورهاي معرفتي ـ فلسفي آنان (فرانظريه فمينيستي، خاورشناسي، پست‌مدرنيسم و پساساختارگرايي، اعتزال نو و تجددتطلبي يا همان فلسفه پيشروها) رهنمون مي‌شود.

Islamic feminism has been articulated through recent decades as an alternative to traditional Islamic thinking on women’s issues. Scholars who are identified as Islamic feminists use different methodological approaches like hermeneutics, historical criticism, and woman perspective in their works on various subjects of study. These scholars who have different cultural and philosophical backgrounds and some of them do not identify themselves as Islamic feminist, share a characteristic that is their attempt to deconstruct gender ideology attributed to Islam. This paper tries to investigate the methodological components of the academic literature of “Islamic feminist” scholars through a comparative study of their works and finds some philosophicalepistemic bases for their methodologies. These bases, as researched in this paper, include the feminist metatheory, orientalism, postmodernism and poststructuralism, neomutazelism, and progressive Islam.