مقايسه تطبيقي نقوش چاپ باتيك ايران و هند

A Comparative Study of the Motifs in Iranian and Indian Batik Printing

چاپ باتيك به معناي مقاومت يا رزرو و ذخيره‌ي رنگ در سطح پارچه است كه با مواد مقاوم، قسمتي از طرح بر روي پارچه ذخيره مي‌شود و از نفوذ رنگ به آن قسمت از پارچه كه طرح، نقش بسته جلوگيري مي‌كند. باتيك كلمه‌اي جاوه‌ايست ولي با اين وجود اصالت اين هنر به چين مي‌رسد. اين نوع چاپ در ايران به نام كلاقه‌اي ناميده مي‌شود. چاپ باتيك از چاپ‌هاي قديمي است كه از دوره صفوي در ايران رواج پيدا كرده است. در مورد قدمت اين چاپ در هندوستان مي‌توان به فرسك‌هايي كه در غار آجانتا نمايش داده شده‌اند اشاره كرد. از آن‌جا كه همبستگي تاريخي و فرهنگي ميان دو كشور ايران و هند به دوران پيش از تاريخ مي‌رسد و هيچ دو ملتي در جهان تا اين اندازه ديرينگي تاريخي، فرهنگي و هنري نداشته‌اند، هدف از انجام اين تحقيق بررسي ويژگي‌هاي بصري نقوش چاپ باتيك ايران و هند، وجه اشتراك و اختلاف اين نقش‌ها از نظر بصري و چگونگي تاثيرپذيري اين نقوش از فرهنگ و باورهايشان مي‌باشد. مقاله حاضر با استفاده از شيوه تحليلي- توصيفي ، و روش گردآوري مطالب به صورت تحقيقات كتابخانه‌اي و ميداني انجام گرفته است. پرسش مهم كه در اين زمينه مطرح شده ، بررسي ويژگيهاي بصري و مقايسه تطبيقي بين نقوش و ميزان تاثير فرهنگ و باورها در شكل‌گيري آن مي‌باشد. در اين پژوهش بر اساس نتايج به دست آمده، محدوده‌ي نقش در چاپ باتيك ايران بيشتر به صورت مستطيل عمودي و در باتيك هند مربع مي‌باشد. بيشترين نوع نقش و نوع خط غالب در چاپ باتيك هر دو كشور به نقوش گياهي و خطوط منحني اختصاص دارد. بيشترين راستاي غالب در چاپ باتيك ايران به‌صورت عمود، و در باتيك هند بدون راستا مي‌باشد. همچنين، نوع تركيب‌بندي نقوش در چاپ باتيك ايران به‌صورت تقارن عمودي، و در باتيك هند نامتقارن مي‌باشد. اكثر نقوش به‌كاررفته در چاپ باتيك هند اقتباسي از اعتقادات آييني، اسطوره و خدايانشان بوده است.

The “Batik” printing, meaning resistance or reserve, reserves the color on the fabric surface on which a part of the design is stored with resistant materials and prevents the color absorption to the part of the fabric on which the design is fixed. “Batik” is a Javanese word, but this art originated from China. This kind of printing is called “Klaqhi” in Iran which is one of the old printing techniques that has been popular in Iran since the Safavid period. Frescos displayed in Ajanta Caves can be referred to as the background of this type of printing in India. Since the historical and cultural relationship between Iran and India is rooted in ancient time, and there is not such a historical, cultural and artistic antiquity between two nations in the world, the aim of this study is to investigate the visual characteristics of the motifs of Batik printing in Iran and India, their commonalities and differences visually, and the ways these motifs were influenced by their culture and beliefs. The analytical-descriptive method was used in this study and data were collected through library research and fieldwork. Investigating the visual characteristics, comparative analogy between motifs and the impact of culture and beliefs in their formation, is an important question in this regard. Based on the results obtained in this study, the scope of Iranian batik motifs mostly include vertical rectangle while the scope of motifs is in square form in Indian ones. The most dominant category of motif and line in batik printing is dedicated to floral patterns and curved lines in both countries. Also, the type of the composition of motifs in Iranian batik printing is vertical symmetrical, but unsymmetrical in Indian one. Most of the motifs used in Indian batik prints are drawn from their ritual beliefs, myth and gods.