عوامل موثر در تحولات جمعيتي و كالبدي سكونتگاه‎هاي پيرامون كلان‌شهرها و پيامدهاي آن، پژوهش موردي: شهر قرچك

Affecting Demographic Factors and Physical Changes in Settlements around Metropolises and Related Consequences, Case Study: Gharachak City

مهاجرپذيري و رشد كلان‌شهر‌ها همواره ملازم با دگرگوني‎هاي عمده‎ در نواحي پيراموني آن‌ها است. كلان‌شهر ملي تهران در دهه‎هاي اخير با رشد بالاي خود موجب افزايش جمعيت و گسترش فيزيكي شهرها و روستاهاي پيرامونش شده‌ است. هدف اصلي اين تحقيق، بررسي و تحليل عوامل موثر بر تحولات جمعيتي و كالبدي شهر قرچك به‌عنوان يكي از سكونتگاه‌هاي پيرامون كلان‌شهر تهران و پي‎آمدهاي آن است. روش پژوهش روش توصيفي- تحليلي و روش جمع‎آوري اطلاعات مبتني بر مطالعات اسنادي و ميداني (مشاهده، مصاحبه عميق و تكميل 300 پرسشنامه خانوار به صورت تصادفي) است. براي تجزيه و تحليل داده‏ها از آزمون‎ T تك نمونه‎اي، رگرسيون چندگانه، تفسير تصاوير ماهواره‎اي شهر قرچك (سال‎هاي 1366 و 1390) و مدل هلدرن استفاده شده‌ است. نتايج تحقيق گواه بر اين است كه، شهر قرچك به دلايلي همچون قرارگرفتن در محور تهران- ورامين، مسافت كوتاه و دسترسي آسان به كلان‌شهر تهران و خدمات آن، و همچنين ارزاني زمين و مسكن، مهاجرپذيري و در نتيجه، رشد جمعيتي و كالبدي بالايي داشته‌ است؛ به‌گونه‎اي كه به‌عنوان عرصه‎اي تكميلي براي كاركردهاي كلان‌شهر تهران، در زمينه سكونتي- خوابگاهي ايفا نقش نموده است. بر اساس تحليل مدل هلدرن، 68 درصد از رشد فيزيكي شهر قرچك مربوط به رشد جمعيت و 32 درصد آن مربوط به رشد افقي و اسپرال بوده است، كه اين رشد سريع سبب ايجاد تغييرات گسترده در ابعاد اقتصادي، اجتماعي و اكولوژيكي شهر شده است.

Immigration and the growth of metropolitan areas are always associated with major changes in the areas around them. National Tehran metropolis with its rapid growth in recent decades has caused population increase and physical development of the surrounding towns and villages. The aim of this study is to investigate the factors affecting demographic and physical changes in Gharachak city as a settlement around Tehran metropolis. The research method is descriptive-analytic and data collection was based on library documents, observation, in-depth interviews and 300 household questionnaires completed randomly. The data were analyzed by using single T- test, multi-variable regression, interpretation of satellite images (in years 1987 and 2011), and Holdern model. The results showed that due to reasons such as locating on Tehran-Varamin road, short distance and the rapid access to metropolis Tehran and its facilities, and also due to the low costs of land and housing in that area, Gharachak city has had high population growth so that the city as a complementary area for Tehran has an additional role in residency and settlement. According to Holdern model analysis, approximately %68 of physical growth and nearly %32 of growth in Gharachak city is respectively associated with population growth and horizontal-sprawl growth which have caused huge changes in economic, social, and ecological aspects of the city.