مطالعه تطبيقي الگوي رشد فضايي-كالبدي كلان‌شهرهاي تبريز و استانبول

A comparative study of physical-spatial growth pattern of Tabriz and Istanbul metropolis

الگوي رشد شهري يكي از مباحث اصلي است كه مي‌تواند به پايداري و حيات شهرها كمك نمايد و با تمام خصوصيات اعم از فرم و كاركرد و كالبد و محتوي، دغدغه بي پايان فيلسوفان و نظريه پردازان و آرمان گرايان از حداقل 5 قرن قبل از ميلاد تا عصر حاضر بوده است و امروزه، آگاهي از فرم فضايي و شكل شهر مي‌تواند يكي از عوامل مهم تاثيرگذار در ميزان موفقيت برنامه‌ريزان و دست اندركاران شهري باشد و به بهبود محيط‌هاي شهري كمك شاياني بنمايد. لذا، با توجه به ضرورت موضوع، ما نيز در پژوهش حاضر، در مطالعه‌اي تطبيقي در تلاشيم تا با استفاده از روش‌هاي كمي، الگوي رشد فضايي- كالبدي دو كلان‌شهر خواهر خوانده، يعني كلان‌شهرهاي تبريز و استانبول را ارزيابي كنيم. پژوهش حاضر، از نظر ماهيت و روش، داراي رويكرد توصيفي- تحليلي و كاربردي است. به‌طوري كه، ابتدا با استفاده از مطالعات ميداني، اسنادي و كتابخانه‌اي به بررسي و استخراج اطلاعات مورد نياز پرداخته و سپس فرم كالبدي- فضايي رشد شهر تبريز (با 10 منطقه) و استانبول (با 39 منطقه) را با استفاده از روش‌هاي كمي محاسبه كرده است؛ براي سنجش فرم از چهار روش (آنتروپي ، جيني، موران، گري) استفاده شده است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد كه الگوي رشد كلان‌شهر تبريز، پراكنده بوده و در سال 1390 گرايش به الگوي تصادفي را نشان مي‌دهد. اما فرم كلان‌شهر استانبول، گرايش به الگوي رشد متمركز را نشان مي‌دهد.

Urban growth pattern is one of the major issues which can contribute to sustainability and life of cities, and with all characteristics including form, function, physic and content, has been the endless concern of theorists, philosophers and idealists from at least the 5th century BC to the present day, and today, having knowledge about city spatial form can be one of the important factors affecting the success of urban planners and practitioners, and help urban environment improvement. Therefore, due to the importance of the subject, the present research is aimed to evaluate physical – spatial growth pattern of Tabriz and Istanbul metropolis using quantitative methods. The present research, in terms of nature and method, is descriptive -analytical and practical. So that, the required data were collected using survey, documentary and library studies and then physical – spatial growth form of Tabriz city (with 10 region) and Istanbul (With 39 region) was calculated using quantitative methods. To evaluate the city form, for method (metropolis size, density, gathering degree, balanced distribution) was used. The results of this research show that the present growth pattern of Tabriz city is fragmented and tends to random pattern in 1390 years. But the form of the Istanbul metropolis, shows tendency of focus growth pattern.