«حق انتقاد» از منظر قرآن و سنّت

Right of Criticism from the Viewpoint of the Quran and the Sunnah

«انتقاد» به عنوان يكي از مهم‌ترين مظاهر آزادي بيان، محك مناسبي براي سنجش مردمي‌بودن نظام‌هاي سياسي است. در نظام اسلامي كه در دو مرحله حدوث و بقا، نيازمند رضايت عمومي مي‌باشد، «نقد حاكمان» يا «نقد رفتار حاكمان»، حق شهروندان يا به نوعي تكليف آنان به شمار مي‌آيد. اين حق و تكليف كه مستفاد از آموزه‌هاي ديني است، به وسيله افراد به صورت مستقل يا در قالب تشكل‌هاي مدني و احزاب سياسي يا در ساختار نهادهاي سياسي قابل اعمال مي‌باشد و نظام اسلامي، به تأمين و تضمين به‌كارگيري اين حق از سوي شهروندان موظف است. نوشتار حاضر ضمن بررسي مفهوم انتقاد و تفاوت‌هاي آن با مفاهيمي چون عيب‌جويي، آزادي بيان و مخالفت، با بهره‌گيري از آيات قرآن كريم و سخن و سيره پيشوايان معصوم، به تبيين جايگاه و مباني اين حق پرداخته است و اين فرضيه را مطرح مي‌كند كه منتقد در نظام سياسي اسلام، از مصونيت برخوردار است و حتي در فرض تجاوز از مرزهاي انتقاد، حاكميت بايد به نفع حق عمومي، از حق خويش بگذرد.

“Criticism” as a major manifestation of freedom of speech is a good criterion for the evaluation of the degree of democracy of political systems. In Islamic system which requires public consent at two stages of creation and continuation, “criticism of the rulers” or “criticism of their behaviors” is considered as the right or, somehow, the responsibility of the citizens. Such a right and responsibility which are understood from religious teachings may be applied by the people independently or in the form of NGOs and political parties or political organization and the Islamic system is obliged to ensure the application and the fulfillment of the right by the citizens. Studying the meaning and the concept of criticism and its difference with the concepts like blaming, freedom of speech, and objection, the present article takes use of the verses of the Holy Quran and the words and practices of the Infallible Imams to explains the position and the principles of this right and makes the hypothesis that the critic has immunity in the Islamic system and even if he exceeds the limits of criticism, the government should waive its right in favor of public right.