طراحي سيستم پايش خشكسالي براساس شاخص يكپارچه در حوضه آبريز زاينده‌رود

Design of Drought Monitoring System Based on Integrated Index In Zayanderood River Basin -Iran

خشكسالي عبارت است از يك دوره ممتد كمبود بارش كه منجر به صدمه زدن به انواع مصرف كنندگان آب، به ويژه بخش كشاورزي و كاهش عملكرد آنها مي شود. شاخص هاي مختلفي براي ارزيابي خشكسالي پيشنهاد شده كه براساس يكي از انواع خشكسالي هاي هواشناسي، هيدرولوژي يا كشاورزي بوده و تاكنون شاخصي كه دربرگيرنده كليه عوامل مورد نظر باشد، معرفي نشده است. هدف از اين تحقيق، ارزيابي شاخص هاي موجود در پايش خشكسالي و ارائه يك شاخص يكپارچه و در برگيرنده عوامل اصلي خشكسالي است كه به دليل موقعيت حساس حوضه آبريز زاينده رود در فلات مركزي ايران، اين حوضه به عنوان منطقه مطالعاتي انتخاب گرديده است. شاخص يكپارچه در برگيرنده عوامل مختلف خشكسالي مانند هواشناسي، هيدرولوژيك، كشاورزي، اجتماعي اقتصادي و زيست محيطي مي باشد. در طراحي شاخص يكپارچه، از تلفيق لايه هاي استاتيك و ديناميك استفاده شده است. لايه هاي استاتيك شامل كاربري زمين، شيب و جنس خاك حوضه مي باشد. لايه هاي ديناميك شامل بارش، تبخير، دما، ذخيره آب سطحي، موقعيت سطح آب زيرزميني و نياز زيست محيطي مي باشد. هر يك از اين لايه ها با ضريب وزني خود وارد نرم افزار GIS مي شود و نقشه هاي پهنه بندي خشكسالي به دست مي آيد. به عنوان نتيجه اي از اين شاخص سال آبي 1372 به عنوان سال تر سالي و سال آبي 1378 به عنوان بحراني ترين سال از لحاظ خشكسالي انتخاب شد. بر اين اساس، در نهايت، يك سيستم به روز پايش خشكسالي ارائه شده است.

Drought is an extended period of low precipitation which resulted in injuries to consumers of water and reducing their performance, especially in agriculture. Different indices have already been proposed for evaluating drought, based on one of the varieties of meteorological, hydrological and agricultural droughts, but no indices has been identified yet, encompassing all factors. This study has been carried out to assess existing indices for drought monitoring and proposing an integrated index including main factors of drought and is applied to the Zayandehrood river basin as study area, because of its sensitive situation in the central Iran plateau. An integrated index includes various drought factors such as meteorological, hydrological, agricultural, socio economical and environmental factors. In designing of this integrated index, a combination of static and dynamic layers has been used. Static layers include land use, slope and soil type. Dynamic layers include precipitation, evaporation, temperature, surface water storage, groundwater levels position, and environmental needs. All these layers are analyzed in GIS software and drought zoning maps is prepared. Results showed that based on values of integrated index, water year 137172 was a wet year and water year 137879 was the most critical, in terms of drought.