بررسي و تبيين مسأله پيامدگرايي و تكليف‌گرايي در آموزه‌هاي اسلامي

يكي از مباحث بسيار مهم در اخلاق هنجاري بررسي و تبيين مسأله غايت‌گرايي و وظيفه‌گرايي است. انديشمندان بسياري در غرب و عالم اسلام (تا حدودي) بر روي اين مسأله متمركز شده و تحقيقاتي نيز از خود بر جاي گذاشته‌اند. مسأله غايت‌گرايي و وظيفه‌گرايي از جمله مسائل ارزشمندي است كه مي‌تواند سرآغاز انجام پژوهش‌هاي كاربردي در آموزه‌هاي دين مبين اسلام، بالاخص در حيطه اخلاق گردد. اين‌كه گزاره‌هاي اخلاقي دين اسلام ناظر بر پيامدگرايي يا تكليف‌گرايي است، خود امري بسيار مهم است كه مي‌طلبد پژوهش‌هايي در اين زمينه انجام پذيرد. در بسياري از آموزه‌هاي اخلاقي دين اسلام، از جمله آيات قرآن كريم، احاديث معصومين (ع) و حتي كلام بزرگان، صريحاً به وظيفه‌گرايي اشاره شده و در برخي آموزه‌ها، به پيامدگرايي تصريح شده است. ما در اين پژوهش به دنبال بررسي اين نكته مهم هستيم كه آموزه‌هاي اخلاقي دين مبين اسلام، سوءگيري ناظر بر غايت دارد يا وظيفه. علاوه بر آن پيگيري اين مسأله مهم كه اسلام در بحث تربيت اخلاقي، غايت را به عنوان تكليف اصلي در نظر گرفته يا وظيفه را معيار عملكرد تلقي كرده، امري مهم است. جهت نيل به اين هدف، با روش اسنادي و تحليلي به بررسي اين موضوع در متون ديني با محوريت قرآن كريم، پرداخته شده است. از جمله نتايج اين پژوهش، تفكيك بين دو حوزه از تعاليم اسلامي، يعني حوزه ارتباط با پروردگار و حوزه ارتباط با جامعه و مردم است كه در اولي، آموزه‌ها ناظر به تكليف‌اند و در دومي ناظر به غايت و نتيجه.