نقد طنز گونه جامعه در«طيف الخيال ابن دانيال موصلي»

Satirist Criticism ofin Ṭayf al-K̲h̲ayāby Ibn Daniyal Mosulil

طنز هميشه ابزار قدرتمندي براي نقد اوضاع‌واحوال اجتماعي يك دوره به شمار مي‌رفته است. بي‌عدالتي، افراط‌وتفريط‌هاي اجتماعي و سياسي و به‌طوركلي، كژي‌ها و ناراستي‌هاي هر جامعه، موضوع و درون‌مايه آثار طنز به شمار مي‌آيد. طنز يكي از مهم‌ترين شاخصه‌هاي ادبي عصر مماليك به شمار مي‌رود و بايد گفت كه عصر «مماليك» و «عثمانيان» دوره‌اي است كه از جانب پژوهشگران ادبي مورد اجحاف واقع شده است. ابتكارات و نوآوري‌هاي ادبي اين دوره به‌كلي ناديده انگاشته شده و حتي گاه عنوان دوره «سقوط» بر آن اطلاق شده است. هرچند كه اين دوره همپاي ديگر دوره‌هاي طلايي اسلام نيست، اما در اين محدوده زماني كتاب‌هاي ادبي بسياري به منصه ظهور رسيدند كه مي‌بايست مورد دقت و توجه پژوهشگران اين حوزه قرارگيرد. كتاب طيف الخيال اثر ابن دانيال نويسنده طنزنويس عهد مماليك يكي از اين آثار ادبي است كه به لحاظ ويژگي‌هاي شكلي همپاي نمايش‌نامه‌هاي امروزي است و از مضموني طنزآميز برخوردار است. طنزهاي اين كتاب به مسائل مختلف اجتماعي و سياسي مي‌پردازد و با عينك تيزبين خود زشتي‌ها و نادرستي‌ها را يافته و پس از معرفي و نشان دادن آن به مخاطب، با استعانت از اسلوب مبالغه سعي در محو اين پليدي‌ها از جامعه دارد. اين نوشتار با نگاهي به كتاب مذكور و با استفاده از روش توصيفي و تحليلي مي‌كوشد تا با شناخت هر چه بيشتر آثار اين شخصيت، گامي در جهت آشنايي دقيق‌تر با فضاي جامعه در اين دوره تقريباً از ياد رفته برداشته باشد.

Literature is a significant part of culture in each society and could illustrate a whole gamut of events and phenomena that have been unfolded before the eyes of a nation over various historical eras. These events have been a force to guide nations through the turns and twists of history. The solid bond between literature and society is a bridge by which the dominant atmosphere of a society in different ages could be illustrated and redesigned from the critical viewpoint of devoted scholars. Therefore, literature could be considered as the cultural identity of each nation. Each line of literature reveals untold secrets of the fate of those who lived and passed away years ago. Thus, literature is not only a part of culture, but it is also the dynamic and revealing component with a number of lessons to offer and learn from.